ब्लॉग ’ती’ चा - इक बंजारा गायें

"चार देशात राहण्याची संधी मिळाली, ते देश पालथे घातले. संवाद साधता आला. माझ्या जगण्याच्या भटकंतीत भेटलेली माणसे, त्यांचे अनुभव. माझ्या therroadnottaken.blogspot.in ब्लॉगचा, लेखांचा तोच पाया आणि गाभा" -- सुलक्षणा व-हाडकर

"तुमच्यात लिहितात सुद्धा" अशा प्रश्नांनी सुरु झालेला सुलक्षणा यांचा लेखन प्रवास लोकमत साठी लिखाण , लोकसत्ता आणि महाराष्ट्र टाईम्स साठी सदर लेखन , दूरदर्शन साठी फ्री लान्सर , यूटीव्ही साठी रिसर्चर , फीचर्स एजन्सी साठी नोकरी आणि जोडीला देशाटन असा वैविध्यपूर्ण अनुभव गाठीशी बांधत पुढे पुढे जात राहिला. त्याचा कोलाज असणारा त्यांचा हा ब्लॉग.#एकबंजारागाये

"आपण परदेशात राहतो तेव्हा प्रत्येक भारतीय हा भारताचा लहान पातळीवरील सांस्कृतिक राजदूत असतो असे माझे मत आहे. त्यामुळे आपले तिथले वागणे, बोलणे, राहणीमान ह्यात समतोल असला पाहिजे. भारतीय संस्कृती म्हणजे नुसते ग्रुप डान्स किंवा चिकन करी आणि नान नाही. आपली संस्कृती खूप खोल आहे. तिचा आवाका, व्याप्ती, अवकाश सगळे सगळे हातात येणार नाही." या शब्दात सुलक्षणा व-हाडकर ही ब्लॉगलेखिका परदेशस्थ भारतीयांच्या व्यक्तिमत्वांचा एक उभा स्लाईस वाचकांना तिच्या ब्लॉगमधून सर्व्ह करते. ही ’ग्लोबल देसी’ लेखिका ओशिवरा, लोखंडवाला ह्या उपनगरांना ग्लॅमर नव्हते तेव्हापासून तिथे राहिलेली, पण वारकरी संप्रदाय आणि लोकजीवनाशी नाळ कधी तुटली नाही. विवाहानंतर बरचसं वास्तव्य चीन, जपान आणि आता दक्षिण अमेरिकेतल्या ब्राझील या देशामधलं. पत्रकारितेतली २३ वर्ष आणि ’एक जिप्सी आहे जिच्या खोल मनांत दडून’ या वृत्तीमुळे ’मानववंश शास्त्रा’ सारखे मोठे शब्द सोपे होऊन तिला रोजच्या जगण्यात, वेगवेगळ्य़ा संस्कृतींच्या सान्निध्यात भेटत गेले. त्याचं प्रतिबिंब म्हणजे ’एक बंजारा गाएँ’ therroadnottaken.blogspot.in हा ब्लॉग.

सुलक्षणा लिहीतात," मायदेशी तोर्‍यात वावरणारे कित्येक एनआरआय, परदेशात मात्र आपसात "कुणाचा कित्ती पगार ? कुणाला आयव्हीएफ ने मूल झालेय ? कुणाचे भारतात घर सुद्धा नाही ? असले विषय पार्ट्यांमधून चघळतात, फेसबुकसाठी फिलिंगगुड पोस्ट जमविण्याच्या चक्रातच फिरताना दिसतात. आयुष्यात कशाला महत्व द्यायचे हे यांना समजणार की नाही." परदेशी लोकांच्या भारतीयांबाबतच्या कल्पना या साधारणपणे हिंदी सिनेमांवर आधारलेल्या असतात. सरसोंके लहराते खेत आणि त्यातून धावणार्‍या रंगीत ओढण्या घेतलेल्या स्त्रिया वगैरे. पण हेच सरसोंचं तेल केसांना लावल्यामुळे, तर कधी अस्वच्छ राहणीमुळे काही परदेशस्थ भारतीयांवर स्थानिक लोक शेरे मारतात. तेव्हा वाटणारी खंत सुलक्षणा ब्लॉगवर व्यक्त करतात," कशिदाकारी, रंग तर आहेतच आमच्याकडे पण मिसिंग आहे ती अदा, style, शरीराची काळजी घेणे. गबाळेपणाला साधेपणा म्हणणारे आरशात पाहतात का? देह प्रपंचाचा दास असला तरी देह देवाचे मंदिरही असते. आपली मूर्ती आपणच घडवायची "

या  ब्लॉगवरचे जपान देशावरचे लेख झकास आहेत. सुलक्षणा लिहीतात, "जपान मध्ये सर्व कवायी असते. म्हणजे क्यूट. कोणत्याही वयातील स्त्रिया तिथे बाहुली सारख्या नाजूक असतात, लहान मुले, कुत्री, मांजरी, इतकेच काय २०२० मध्ये होणार्‍या ऑलिम्पिक साठी जपानने निवडलेले बोधचिन्ह सुद्धा ’पिकाचू’ हा क्यूट पोकेमॉन. जपानची संस्कृती काही तत्वांभोवती फिरते. "मियाबी" म्हणजे शालीनता. ह्याशिवाय जपानी कलाविश्व अपूर्ण आहे. ह्यात अश्लिलतेला वाव नाही. ’शिबुयी’ हे दुसरे तत्व, म्हणजे साधेपणातलं सौंदर्य, ’एन्झोवू’ म्हणजे शून्य. ही खूप उच्च कोटीची अवस्था आहे."वाबिसाबी " म्हणजे क्षणभंगुर. जपानी चेरी ब्लॉसम अर्थात साकुरा ह्याचेच मूर्तिमंत उदाहरण. "मोत्ताईनाई" म्हणजे कोणतीही गोष्ट वाया जाता कामा नये.
समाज म्हणून, व्यक्ती म्हणूनही अदबशीर जपानी माणूस हे सगळे जगण्याचे, तत्वांचे नियम पाळतो. हेच कदाचित जपानच्या झेप घेणार्‍या पंखातलं खरं बळ असावं. अर्थात इथेही काही अजब प्रकार आहेत. मृत्युनंतर भारतात हल्ली एक गोष्ट घेउन जावी लागते ती म्हणजे आधार कार्ड पण जपानमध्ये आधीच काय काय तयारी केली जाते बघा. फ्युनरल plots, त्यासाठी कर्ज, तुमच्या समाधीचे डिझाईन, त्यासाठी वापरण्य़ात येणारा दगड, त्यावर कोरले जाणारे नाव, सगळ्या खर्चाची सुलभ हफ्त्यांची सोय. लेखिका जपानी माणसांचे सतत दात घासण्य़ावर असलेले प्रेम ’हामिगाकी अर्थात जपानी पालकांचा दात घासण्याचा संस्कार’ या लेखात खुसखुशीत शैलीत उलगडून दाखवते. ब्राझील मध्ये देखील सतत दात घासणे प्रकार आहेच. एका लेखात उल्लेख येतो की ऑफिसमध्येही सर्वजण आपापले ब्रश घेवून जातात. डेन्टल विमा काढतात. दात स्वच्छ, सुंदर असावेत म्हणून दातांची विशेष काळजी घेतात. का ते रस्तोरस्ती आकंठ बुडून चुंबन घेणारे पहिले की जाणवते.

होय, सुलक्षणा यांचे ब्राझिल बद्दलचे लेख वाचताना भारतीय मनांना बरेच सांस्कृतिक धक्के बसण्याची शक्यता आहे. ब्राझिल मधला रिओ द जानेरिओ नजरेसमोर उभा करत त्या लिहीतात "पाचूच्या रंगाचे पाणी, उंच उसळणार्‍या फेसाळत्या लाटा, लांबच लांब पसरलेले किनारे, नारळपाण्याच्या जोडीला बियर आणि बर्फ विकणारे, बिपाशा किंवा सनी लियोनसारख्या स्त्रिया तर रस्तोरस्ती दिसतात." ब्राझिल वरील त्यांच्या लेखांमधून तिथल्या संस्कृतीची बहुरंगी झलक बघता येते. ’चोरीची भीती खूप आहे. परंतु देहप्रदर्शन आणि देहव्यापार सारेच चालत असूनही बलात्कारासारख्या घटना तुरळकच!’ असे सांगताना त्या मार्मिकपणे म्हणतात, "आपण भारतीय संधी मिळत नाही तोपर्यंतच सज्जन असतो, नाही का!"

आपला चीनशी संबंध ’देसी चायनीज’ पुरता. सुलक्षणा वेगळा चीन समोर आणत एका लेखात लिहीतात, "चीन मध्ये असणाऱ्या मिलियनर गर्भश्रीमांतांपैकी एक तृतीयांश ह्या महिला आहेत. ह्यांना अंगरक्षकांची गरज आहे. अंगरक्षक बनण्यासाठी अधिकाधिक स्त्रिया, मुली पुढे येत आहेत. डोक्यावर काचेची बाटली फोडण्यापासून निर्जन स्थळी स्वत:ची सुटका करून घेणे, अपहरण झाल्यास करायची व्यूह रचना ह्या सगळ्य़ाचे ट्रेनिंग दिले जातेय."

२०१६ मध्ये ब्राझिल ऑलिंपिक साठी त्यांची स्वयंसेविका म्हणून निवड झाली होती. ब्राझिलशी त्यांचे वेगळे नाते निर्माण झाल्यामुळे तिथली माणसं, भाषा, जीवनशैली याबद्दल या ब्लॉगवर बरच जाणून घेता येईल.
ब्राझिलच्या खाद्यसंस्कृतीवरचे लेख विशेष वाचनीय. एका लेखात त्या अकाराझे (जणू तिथला राष्ट्रीय पदार्थ) बद्दल लिहितात," हे विकताना स्त्रियांनी पारंपारिक वेशभूषा करणे गरजेचे आहे. चवळी भिजत घालून केलेले आणि देंदे तेलात तळलेले एक प्रकारचे वडे आणि त्यावर सॉस सह नारळाचे दूध, काजू, कोळंबी वापरुन केलेली ग्रेव्ही असा काहीसा हा पदार्थ. आफ्रिकेतील ’निगर’ नदीशी ब्राझिलियन संस्कृतीचे नाते, अकाराझे म्हणजे तिला दाखविला जाणारा नैवैद्य." हे सगळे वाचताना माणूस आणि त्याची संस्कृतीत रुजलेली पाळमुळं परिचयाची वाटू लागतात.

तामिळनाडूतील समुद्राने वेढलेल्या एका गावात नाताळची सुटी कुटुंबाबरोबर साजरी करायला गेलेल्या सुलक्षणा दु:खाच्या अनामिक सावटाची जाणीव होऊन तिथून निघून येतात. नंतर कळतं की ते गाव त्सुनामीग्रस्त होतं. त्यात ३०० हून जास्त गावकरी वाहून गेले होते. त्या विषण्ण होत लिहितात," गावे, शहरे, देश तुमच्याशी बोलतात. पण हे उद्ध्वस्त गाव मुकेच होते. मी तिथे पर्यटक म्हणून जावून त्याच्या दु:खावरील खपली तर नसेल काढली ?"
लेखिकेची भाषा अतिशय वेधक, सकारात्मक आहे. तिच्या मनाचं उमदेपण त्यात सहजपणे उमटतं. क्वचित काही लेख त्या त्या वेळच्या मूडनुसार लिहील्याने विस्कळीत वाटतात. तर सिंदबादच्या सफरीसारखे कधी स्तंभित तर कधी चकित करणारे काही प्रसंग गुंतवून ठेवतात.

"सरकार दरबारी माझ्या जातीच्या प्रमाणपत्रावर जेव्हा ’भटके आणि विमुक्त’ असं लिहिले गेले तेव्हा खूप विद्रोह केला होता मी. पण माझ्या भटकंती कडे पाहून माझी ह्याहून दुसरी ओळख असूच शकत नाही" असं त्या म्हणतात. ज्या सामाजिक अभिसरणातून त्या गेल्या त्याच्या ग्रे शेड्स ऐवजी वैश्विक इंद्रधनुष्याकडे निर्देश करणारा हा ब्लॉग. जातीपातींच्या वारुळांमध्ये अडकून पडायचं की त्या पलीकडच्या विशाल जगातल्या भव्य पर्वतराजीकडे नजर टाकायची हे ठरवायला हा ब्लॉग कुठलाही पवित्रा न घेता, बोधामृत न पाजता मदत करतो.