ब्लॉग 'ती' चा - मिनिमलिझम आणि मी

लेखिका आणि कला-अभ्यासक शर्मिला फडके यांनी त्यांच्या ब्लॉग च्या माध्यमातून ओघवत्या शैलीत उलगडलेली मिनिमलिझम #Minimalism ही संकल्पना. जगण्याचं वेगळं भान देणारी. आयुष्य आनंदी, सुगंधी आणि सहजसोपं करणारी.

**** मिनिमलिझम आणि मी ****

माजी राष्ट्रपती डॉ. एपीजे अब्दुल कलाम आपला कार्यकाळ संपल्यावर राष्ट्रपती भवन सोडून गेले तेव्हा त्यांची मालमत्ता म्हणजे फक्त एका सूटकेस मध्ये मावतील इतकेच कपडे, पुस्तके वगैरे होती अशी पोस्ट आपण व्हॉट्सअ‍ॅप वर वाचतो, लग्गेच फॉरवर्ड करतो. तेवढ्य़ात फ़्लिपकार्टचा पॉपअप येतो, पोस्ट विसरुन आपण त्यावर नव्या ऑफर्स उत्सुकतेने पाहू लागतो. एकीकडे फेसबुकवर काल अपलोड केलेल्या फोटोला किती लाईक्स आले ते पाहतो, फारसे नसतील तर वैतागतो. ’ये दिल मांगे मोर’ हे एका जाहिरातीचं घोषवाक्य खरं तर आपल्या जगण्याचच घोषवाक्य झालंय. या सगळ्य़ातून मनाच्या तळाशी साचत जाणार्‍या अस्वस्थतेचं सावट हळूहळू आपल्या अस्तित्वावरच पडायला लागलं असेल तर ! तर ’मिनिमलिझम’ ही संकल्पना समजून घेणं अत्यावश्यक आहे. मुंबईस्थित लेखिका, मुक्त पत्रकार आणि कला-इतिहास अभ्यासक शर्मिला फडके यांचा सोप्या, सुरेख भाषेतला ’मिनिमलिझम आणि मी’ म्हणजेच minimalistlifestyleandme.blogspot.in हा अतिशय आगळावेगळा ब्लॉग हे काम सहजपणे करतो. मिनिमलिझम ही विचारधारा उदाहरणांच्या माध्यमातून अलगदपणे उलगडत नेतो. एकदा का ही संकल्पना आपल्यात झिरपली की ’आयुष्य सोपं असतं. आपण ते कठीण करण्याचा अट्टाहास जन्मभर करत रहातो’ हे ब्लॉगवर उद्धृत केलेलं कन्फ़्युशियसचं वचन नीटच समजतं.

गांधीजी तहान असेल तेवढंच पाणी पेल्यात घेऊन पीत असत. विनोबा भावे तर गांधीजींनी आदेश देईतो चष्मा आणि चपला देखील वापरत नसत, इतक्या त्यांच्या गरजा कमी होत्या. अर्थात असं निस्संग होणं सर्वसामान्य संसारी माणसाला शक्य नाही. ’एंजॉय’ करायचं नसेल तर ’ये जीना भी कोई जीना है’ असं काहींना वाटू शकेल. तर कुणाला हे परदेशी फॅड वाटेल. शर्मिला फडके यांना अनवट जागांवरचे प्रवास, शहरे, माणसे यांच्याबद्दल जाणून घ्यायला, स्थानिक कला, इतिहास आणि संस्कृती यांची नोंद घ्यायला, त्याबद्दल लिहायला आवडतं. या पार्श्वभूमीवर मिनिमलिझम बद्दलची त्यांची निरिक्षणं महत्वाची आहेत. त्या लिहीतात, "मिनिमलिझम हे जीवनाचे तत्व म्हणून स्वीकारण्याचे प्रयत्न शतकानुशतके, जगातल्या वेगवेगळ्या संस्कृतीमधे अनेकांनी केले आहेत. मिनिमलिझम म्हणजे सर्वसंगपरित्याग नाही. जगण्यातून अडगळ, गडबड, कोलाहल काढून टाकायची आहे त्यांच्याकरताच ही जीवनशैली. नीटनेटक्या, कमीतकमी सामान असणा-या घरात प्रसन्न, सकारात्मक वाटणे ही अत्यंत साधी गोष्ट. मोकळा, स्वच्छ अवकाश आपल्या सभोवताली निर्माण करणं, आणि मग तो आपल्या आत झिरपू देणं म्हणजे मिनिमलिझम. जे घराचे तेच आयुष्याचे. जगण्यातला महत्वाचा, मौल्यवान गाभा मिळावा म्हणून घरामधे, आयुष्यामधे आनंद सामावायला जास्तीत जास्त जागा उपलब्ध करुन देणे हा मुख्य हेतू. ही अडगळ नेमकी कोणती हे प्रत्येकाने ठरवायचे."

पुलंचा अंतू बर्वा म्हणतो, ’इथे निम्म कोकण उपाशी, तुमच्या पंचाचं आणि उपासाचं कौतुक इथं आहे कुणाला’. मिनिमलिझम च्या बाबतीत असच वाटू शकतं. हे सगळे श्रीमंती नखरे, अभावात जगणार्‍यांसाठी नाही, असा गैरसमज होऊ शकतो. उलट गरीबीमुळे मिळेल ते साठवून ठेवण्य़ाची, स्वस्त वस्तू खराब झाल्या की वारंवार घेण्याची वृत्ती तयार होते. मध्यमवर्गीयांकडे देखील जुनी भांडी, ’लागेल’ म्हणून ठेवून दिलेल्या (आणि ’लागतं’ तेव्हा कधी न सापडणार्‍या) अनंत वस्तूंनी भरलेले माळे, लहानपणापासूनच्या कपडयांनी खच्चून भरलेली कपाटं आढळतात. कधी आवरण्य़ाच्या कंटाळ्यामुळे तर कधी ’इमोशनल’ कारणांमुळे ढीग साठत जातात. कित्येक जण नको असलेल्या वस्तू टाकून देत नाहीत किंवा सुस्थितीतल्या वस्तू गरजूंनाही देत नाहीत. पसार्‍यामागचे कारण काही असो, ’आधी मन आवरा.. मग कपाट’ हा एका भारतीय ब्लॉगरचा मंत्र आणि ’कमीतकमी खरेदी, गरजेपुरतीच साठवण, पसा-याचे व्यवस्थापन’ ही शर्मिला फडकेंनी सांगितलेली त्रिसूत्री वापरायला हवी. त्या म्हणतात," आपल्या रोजच्या जगण्यातले कानाकोपरे या अडगळीमुळे, धुळीने व्यापून जातात, आपल्यातली कार्यक्षमता मंदावते, आर्थिक क्षमता खालावते. ज्या क्षणी अडगळ, पसारा आवरायचा जाणीवपूर्वक निर्णय तुम्ही घेता त्याच क्षणी स्वच्छ, हवेशीर, सकारात्मक भोवताल तुमच्या अवती भवती, आतमधे निर्माण होण्याची प्रक्रिया सुरुही झालेली असते."

स्त्रियांना खरेदीची विशेष आवड असते. नैराश्यावर मात करायला खरेदी करावी हे अजब आधुनिक सूत्र देखील अनेकजणी अवलंबतात. कित्येक जणी तर एकदा सर्वांनी पाहिलेला पोशाख पुन्हा तिथे वापरायचं सुद्धा टाळतात. नावीन्याची हौस जपून त्याच पोशाखांना मिक्स-मॅच पद्धत, एखादा हटके दागिना, वेगळा स्कार्फ अशी जोड देता येते. डेनिस रेस्तोरी या लेखिकेची ही युक्ती शर्मिला ब्लॉगवर सांगतात तेव्हा लक्षात येतं की नैसर्गिक मानवी भावनांचं दमन न करताही मिनिमलिझमचा विचार सहज शक्य आहे. "माणसाला आपल्यासोबतच्या प्रत्येक वस्तुसोबत संवाद साधता यायला हवा. नाते जोडता यायला हवे. तितक्याच वस्तु सोबत असू द्या," असं विवेचन करणारा अमेरिकेतला जोनार्द स्किलेट ही इथे भेटतो. जैन धर्मीयांचं अपरिग्रह (वस्तूंचा संचय न करणे) किंवा जपान्यांची ’मिनिमारिसुतो’ ही कल्पना मिनीमलिझमशी जुळणारी. झेन विचारसरणीनुसार आपल्या आयुष्यातला आनंद हा कोणत्याही वस्तुवर अवलंबून नाही.

 मिनिमलिझम हा वस्तुंपेक्षाही दृष्टीकोनाशी जास्त निगडीत आहे हे समजावताना एका लेखात ’द मिनिमलिस्ट वुमन’ या ब्लॉगवरच्या क्रिस्तिनच्या पोस्टचा संदर्भ शर्मिला देतात. "एखाद्या आईसाठी सर्वात कठीण गोष्ट म्हणजे मुलांसाठी खेळणी आणणे कमी किंवा बंद करणे. मुलांना आपल्यातल्या उर्जेला, कल्पनाशक्तीला वाव हवा असतो. पालकांनी जर आपली स्वत:ची क्रिएटीव्हिटी आणि बौद्धिक क्षमता वापरली तर मुलांची ही गरज घरातल्या रोजच्या वापरातल्या वस्तुंमधून सहज भागवली जाऊ शकते." इथे तुम्हाला नक्कीच लहानपणीच्या चिंधीच्या बाहुल्या आणि कापडी चेंडू आठवतील.

’भारतीय समकालिन कला आणि कलाकार’ हा शर्मिला फडके यांचा विशेष अभ्यासाचा विषय आहे. त्यांची कलाविषयक जाण त्यांच्या शमा-ए-मेहफ़िल, आर्टबिर्ट यासारख्या ब्लॉगमधून व्यक्त होते. (त्या ब्लॉग्ज बद्दल पुन्हा कधीतरी). या पार्श्वभूमीमुळे ही सौंदर्यवादी संकल्पना त्या नेमकेपणाने मांडू शकल्या आहेत. हा ब्लॉग वाचताना एका शीतल शांततेचा अनुभव येतो तो त्यांच्या स्निग्ध शब्दयोजनेमुळे. नको असलेल्या वस्तूंनाच नव्हे तर अनावश्यक गोष्टींना सुद्धा आयुष्यातून वगळणे हा विचार व्यक्त करणार्‍या लिओ बबुता या अमेरिकन माणसाशी शर्मिला आपला परिचय करून देतात. उदा: सिगारेट्स/व्यसन सोडणे, शरिराला गरज नसणारे अन्न ताटातून कमी करणे, निरर्थक वाटणारी कामे वगळणे, खंडीभर मित्र मैत्रिणींची गर्दी जमवण्य़ापेक्षा मोजकेच, आयुष्य समृद्ध करणारे मित्र मैत्रिणी जोडणे आणि जपणे, काही गोष्टी एकट्याने करण्य़ातला आनंद शोधणे, पाठीवरच्या पिशवीत मावेल इतकेच सामान सोबत घेऊन जगभरात भटकणे किंवा पर्यावरणप्रेमी जीवनशैली अंगिकारणे या सगळ्य़ात मिनिमलिझम आहे. .

एकूण हा ब्लॉग आपल्याला बाहेरच्या पसार्‍याबरोबरच ’आतला पसारा’ आवरायला उद्युक्त करतो. लेखिकेच्या शब्दात सांगायचं तर, "व्हर्चुअल माहितीचे ढिगारे मनाभोवती साठून रहात आहेत आणि भौतिक वस्तुंचे ढिगारे शरीराभोवती.... अंतर्बाह्य गुदमर वाढत चाललेली. हे सर्व रिचवायलाच जमत नाहीये. अजून अजून जमवत रहायचं, मग आधी जमवलय त्याचं काय, ते कधी ऐकणार, पहाणार, करणार? मिनीमलिझम चा स्वीकार, त्यातून मिळणारा अंतर्भुत शांतपणा, सौंदर्य, हे त्यावरचं उत्तर आहे". लेखिका स्वत:च्या जीवनात मिनिमलिझम पूर्णपणे अवलंबिल्याचा दावा करत नाही पण त्याचा मन:पूर्वक प्रयत्न करते आहे. ते अनुभव ब्लॉगवर येत राहतीलच. त्या मांदियाळीत आपणही सामील व्हावं असं आवाहन करते आहे. जमेल ना !

ब्लॉग ’ती’ चा - इक बंजारा गायें

"चार देशात राहण्याची संधी मिळाली, ते देश पालथे घातले. संवाद साधता आला. माझ्या जगण्याच्या भटकंतीत भेटलेली माणसे, त्यांचे अनुभव. माझ्या therroadnottaken.blogspot.in ब्लॉगचा, लेखांचा तोच पाया आणि गाभा" -- सुलक्षणा व-हाडकर

"तुमच्यात लिहितात सुद्धा" अशा प्रश्नांनी सुरु झालेला सुलक्षणा यांचा लेखन प्रवास लोकमत साठी लिखाण , लोकसत्ता आणि महाराष्ट्र टाईम्स साठी सदर लेखन , दूरदर्शन साठी फ्री लान्सर , यूटीव्ही साठी रिसर्चर , फीचर्स एजन्सी साठी नोकरी आणि जोडीला देशाटन असा वैविध्यपूर्ण अनुभव गाठीशी बांधत पुढे पुढे जात राहिला. त्याचा कोलाज असणारा त्यांचा हा ब्लॉग.#एकबंजारागाये

"आपण परदेशात राहतो तेव्हा प्रत्येक भारतीय हा भारताचा लहान पातळीवरील सांस्कृतिक राजदूत असतो असे माझे मत आहे. त्यामुळे आपले तिथले वागणे, बोलणे, राहणीमान ह्यात समतोल असला पाहिजे. भारतीय संस्कृती म्हणजे नुसते ग्रुप डान्स किंवा चिकन करी आणि नान नाही. आपली संस्कृती खूप खोल आहे. तिचा आवाका, व्याप्ती, अवकाश सगळे सगळे हातात येणार नाही." या शब्दात सुलक्षणा व-हाडकर ही ब्लॉगलेखिका परदेशस्थ भारतीयांच्या व्यक्तिमत्वांचा एक उभा स्लाईस वाचकांना तिच्या ब्लॉगमधून सर्व्ह करते. ही ’ग्लोबल देसी’ लेखिका ओशिवरा, लोखंडवाला ह्या उपनगरांना ग्लॅमर नव्हते तेव्हापासून तिथे राहिलेली, पण वारकरी संप्रदाय आणि लोकजीवनाशी नाळ कधी तुटली नाही. विवाहानंतर बरचसं वास्तव्य चीन, जपान आणि आता दक्षिण अमेरिकेतल्या ब्राझील या देशामधलं. पत्रकारितेतली २३ वर्ष आणि ’एक जिप्सी आहे जिच्या खोल मनांत दडून’ या वृत्तीमुळे ’मानववंश शास्त्रा’ सारखे मोठे शब्द सोपे होऊन तिला रोजच्या जगण्यात, वेगवेगळ्य़ा संस्कृतींच्या सान्निध्यात भेटत गेले. त्याचं प्रतिबिंब म्हणजे ’एक बंजारा गाएँ’ therroadnottaken.blogspot.in हा ब्लॉग.

सुलक्षणा लिहीतात," मायदेशी तोर्‍यात वावरणारे कित्येक एनआरआय, परदेशात मात्र आपसात "कुणाचा कित्ती पगार ? कुणाला आयव्हीएफ ने मूल झालेय ? कुणाचे भारतात घर सुद्धा नाही ? असले विषय पार्ट्यांमधून चघळतात, फेसबुकसाठी फिलिंगगुड पोस्ट जमविण्याच्या चक्रातच फिरताना दिसतात. आयुष्यात कशाला महत्व द्यायचे हे यांना समजणार की नाही." परदेशी लोकांच्या भारतीयांबाबतच्या कल्पना या साधारणपणे हिंदी सिनेमांवर आधारलेल्या असतात. सरसोंके लहराते खेत आणि त्यातून धावणार्‍या रंगीत ओढण्या घेतलेल्या स्त्रिया वगैरे. पण हेच सरसोंचं तेल केसांना लावल्यामुळे, तर कधी अस्वच्छ राहणीमुळे काही परदेशस्थ भारतीयांवर स्थानिक लोक शेरे मारतात. तेव्हा वाटणारी खंत सुलक्षणा ब्लॉगवर व्यक्त करतात," कशिदाकारी, रंग तर आहेतच आमच्याकडे पण मिसिंग आहे ती अदा, style, शरीराची काळजी घेणे. गबाळेपणाला साधेपणा म्हणणारे आरशात पाहतात का? देह प्रपंचाचा दास असला तरी देह देवाचे मंदिरही असते. आपली मूर्ती आपणच घडवायची "

या  ब्लॉगवरचे जपान देशावरचे लेख झकास आहेत. सुलक्षणा लिहीतात, "जपान मध्ये सर्व कवायी असते. म्हणजे क्यूट. कोणत्याही वयातील स्त्रिया तिथे बाहुली सारख्या नाजूक असतात, लहान मुले, कुत्री, मांजरी, इतकेच काय २०२० मध्ये होणार्‍या ऑलिम्पिक साठी जपानने निवडलेले बोधचिन्ह सुद्धा ’पिकाचू’ हा क्यूट पोकेमॉन. जपानची संस्कृती काही तत्वांभोवती फिरते. "मियाबी" म्हणजे शालीनता. ह्याशिवाय जपानी कलाविश्व अपूर्ण आहे. ह्यात अश्लिलतेला वाव नाही. ’शिबुयी’ हे दुसरे तत्व, म्हणजे साधेपणातलं सौंदर्य, ’एन्झोवू’ म्हणजे शून्य. ही खूप उच्च कोटीची अवस्था आहे."वाबिसाबी " म्हणजे क्षणभंगुर. जपानी चेरी ब्लॉसम अर्थात साकुरा ह्याचेच मूर्तिमंत उदाहरण. "मोत्ताईनाई" म्हणजे कोणतीही गोष्ट वाया जाता कामा नये.
समाज म्हणून, व्यक्ती म्हणूनही अदबशीर जपानी माणूस हे सगळे जगण्याचे, तत्वांचे नियम पाळतो. हेच कदाचित जपानच्या झेप घेणार्‍या पंखातलं खरं बळ असावं. अर्थात इथेही काही अजब प्रकार आहेत. मृत्युनंतर भारतात हल्ली एक गोष्ट घेउन जावी लागते ती म्हणजे आधार कार्ड पण जपानमध्ये आधीच काय काय तयारी केली जाते बघा. फ्युनरल plots, त्यासाठी कर्ज, तुमच्या समाधीचे डिझाईन, त्यासाठी वापरण्य़ात येणारा दगड, त्यावर कोरले जाणारे नाव, सगळ्या खर्चाची सुलभ हफ्त्यांची सोय. लेखिका जपानी माणसांचे सतत दात घासण्य़ावर असलेले प्रेम ’हामिगाकी अर्थात जपानी पालकांचा दात घासण्याचा संस्कार’ या लेखात खुसखुशीत शैलीत उलगडून दाखवते. ब्राझील मध्ये देखील सतत दात घासणे प्रकार आहेच. एका लेखात उल्लेख येतो की ऑफिसमध्येही सर्वजण आपापले ब्रश घेवून जातात. डेन्टल विमा काढतात. दात स्वच्छ, सुंदर असावेत म्हणून दातांची विशेष काळजी घेतात. का ते रस्तोरस्ती आकंठ बुडून चुंबन घेणारे पहिले की जाणवते.

होय, सुलक्षणा यांचे ब्राझिल बद्दलचे लेख वाचताना भारतीय मनांना बरेच सांस्कृतिक धक्के बसण्याची शक्यता आहे. ब्राझिल मधला रिओ द जानेरिओ नजरेसमोर उभा करत त्या लिहीतात "पाचूच्या रंगाचे पाणी, उंच उसळणार्‍या फेसाळत्या लाटा, लांबच लांब पसरलेले किनारे, नारळपाण्याच्या जोडीला बियर आणि बर्फ विकणारे, बिपाशा किंवा सनी लियोनसारख्या स्त्रिया तर रस्तोरस्ती दिसतात." ब्राझिल वरील त्यांच्या लेखांमधून तिथल्या संस्कृतीची बहुरंगी झलक बघता येते. ’चोरीची भीती खूप आहे. परंतु देहप्रदर्शन आणि देहव्यापार सारेच चालत असूनही बलात्कारासारख्या घटना तुरळकच!’ असे सांगताना त्या मार्मिकपणे म्हणतात, "आपण भारतीय संधी मिळत नाही तोपर्यंतच सज्जन असतो, नाही का!"

आपला चीनशी संबंध ’देसी चायनीज’ पुरता. सुलक्षणा वेगळा चीन समोर आणत एका लेखात लिहीतात, "चीन मध्ये असणाऱ्या मिलियनर गर्भश्रीमांतांपैकी एक तृतीयांश ह्या महिला आहेत. ह्यांना अंगरक्षकांची गरज आहे. अंगरक्षक बनण्यासाठी अधिकाधिक स्त्रिया, मुली पुढे येत आहेत. डोक्यावर काचेची बाटली फोडण्यापासून निर्जन स्थळी स्वत:ची सुटका करून घेणे, अपहरण झाल्यास करायची व्यूह रचना ह्या सगळ्य़ाचे ट्रेनिंग दिले जातेय."

२०१६ मध्ये ब्राझिल ऑलिंपिक साठी त्यांची स्वयंसेविका म्हणून निवड झाली होती. ब्राझिलशी त्यांचे वेगळे नाते निर्माण झाल्यामुळे तिथली माणसं, भाषा, जीवनशैली याबद्दल या ब्लॉगवर बरच जाणून घेता येईल.
ब्राझिलच्या खाद्यसंस्कृतीवरचे लेख विशेष वाचनीय. एका लेखात त्या अकाराझे (जणू तिथला राष्ट्रीय पदार्थ) बद्दल लिहितात," हे विकताना स्त्रियांनी पारंपारिक वेशभूषा करणे गरजेचे आहे. चवळी भिजत घालून केलेले आणि देंदे तेलात तळलेले एक प्रकारचे वडे आणि त्यावर सॉस सह नारळाचे दूध, काजू, कोळंबी वापरुन केलेली ग्रेव्ही असा काहीसा हा पदार्थ. आफ्रिकेतील ’निगर’ नदीशी ब्राझिलियन संस्कृतीचे नाते, अकाराझे म्हणजे तिला दाखविला जाणारा नैवैद्य." हे सगळे वाचताना माणूस आणि त्याची संस्कृतीत रुजलेली पाळमुळं परिचयाची वाटू लागतात.

तामिळनाडूतील समुद्राने वेढलेल्या एका गावात नाताळची सुटी कुटुंबाबरोबर साजरी करायला गेलेल्या सुलक्षणा दु:खाच्या अनामिक सावटाची जाणीव होऊन तिथून निघून येतात. नंतर कळतं की ते गाव त्सुनामीग्रस्त होतं. त्यात ३०० हून जास्त गावकरी वाहून गेले होते. त्या विषण्ण होत लिहितात," गावे, शहरे, देश तुमच्याशी बोलतात. पण हे उद्ध्वस्त गाव मुकेच होते. मी तिथे पर्यटक म्हणून जावून त्याच्या दु:खावरील खपली तर नसेल काढली ?"
लेखिकेची भाषा अतिशय वेधक, सकारात्मक आहे. तिच्या मनाचं उमदेपण त्यात सहजपणे उमटतं. क्वचित काही लेख त्या त्या वेळच्या मूडनुसार लिहील्याने विस्कळीत वाटतात. तर सिंदबादच्या सफरीसारखे कधी स्तंभित तर कधी चकित करणारे काही प्रसंग गुंतवून ठेवतात.

"सरकार दरबारी माझ्या जातीच्या प्रमाणपत्रावर जेव्हा ’भटके आणि विमुक्त’ असं लिहिले गेले तेव्हा खूप विद्रोह केला होता मी. पण माझ्या भटकंती कडे पाहून माझी ह्याहून दुसरी ओळख असूच शकत नाही" असं त्या म्हणतात. ज्या सामाजिक अभिसरणातून त्या गेल्या त्याच्या ग्रे शेड्स ऐवजी वैश्विक इंद्रधनुष्याकडे निर्देश करणारा हा ब्लॉग. जातीपातींच्या वारुळांमध्ये अडकून पडायचं की त्या पलीकडच्या विशाल जगातल्या भव्य पर्वतराजीकडे नजर टाकायची हे ठरवायला हा ब्लॉग कुठलाही पवित्रा न घेता, बोधामृत न पाजता मदत करतो.

ब्लॉग ’ती’ चा - स्पृहाच्या ’कानगोष्टी

दर सेकंदाला केस सारखे करत ’यू नो’ न म्हणणारी  सुरेख नैसर्गिक अभिनयाचा ठसा प्रेक्षकांच्या मनावर उमटवणारी आणि शब्दांवर मनापासून प्रेम करणारी गोड मराठी अभिनेत्री म्हणजे स्पृहा जोशी. #SpruhaJoshi
’ब्लॉग ’ती’ चा’ #HerBlog या तरुण भारत मधील स्तंभातला लेख #स्पृहाजोशीच्या ’कानगोष्टी’ या ब्लॉगबद्दल ...

"एखादी कलाकृती श्रेष्ठ तेव्हा ठरते, जेव्हा तिचा आस्वाद घेतल्यानंतर कित्येक दिवसांनीसुद्धा ती आपला पाठलाग करत राहते. मनाच्या सांदीकोपऱ्यात कुठे तरी जागा शोधून बसून राहते ठाण मांडून.." स्पृहा जोशी ही देखणी, संवेदनशील अभिनेत्री उत्तम कलाकृतीची इतकी नेमकी व्याख्या स्वत:च्या ब्लॉगवर शब्दबद्ध करते तेव्हा आश्चर्य वाटत नाही. सिनेमा, नाटकाच्या मुखवट्यांच्या दुनियेतही ती कधी कचकड्य़ाची, नटवी बाहुली वाटली नाही. तिची भूमिका लहान असो वा मोठी ती प्रेक्षकांच्या मनात घर करुन जाते हे नक्की. ती शब्दवेडी आहे. शब्दांची खोलवर समज असल्याने सहजपणे उमलत जाणारा नैसर्गिक अभिनय हा तिचा ’एक्स फॅक्टर’ आहे. साहजिकच ती सोशल मिडियावर सर्वाधिक चाहते असणारी मराठी अभिनेत्री आहे. ’कानगोष्टी’ म्हणजेच kangoshti.blogspot.in हा तिचा ब्लॉग तिच्यासारखाच तरल. ’काही मनातलं.. मनापासून सांगावसं.. हळुवार काहीतरी.. भिजलेलं पाखरू जसं..’ असं म्हणत उत्कटपणे संवाद साधणारा.

‘एका लग्नाची दुसरी गोष्ट’ या मालिकेमधली स्वप्नाळू कुहू, ’एका लग्नाची तिसरी गोष्ट’ मधली नितळ मनाची ईशा किंवा ‘उंच माझा झोका’ मधल्या ध्येयवादी रमाबाई रानडे, कोणतीही भूमिका असो, आचरट सासू सून मालिका आणि त्यातल्या बेगडी कलाकारांच्या तुलनेत स्पृहा कायम खरी वाटत आली, लक्षणीय ठरली. तिचं ’समुद्र’ नाटक गाजलं. नुकतेच ’मोरया’ आणि ’मला काहीच प्रॉब्लेम नाही’ हे सिनेमे आले. दरम्यान विवाह झाला. वैयक्तिक जीवन, करियरमधली स्पर्धा या सगळ्य़ा आघाड्या ती कशी सांभाळत असावी याचं चाहत्यांना कुतूहल असतं. याचं परिपक्व उत्तर तिच्या ब्लॉगवरच्या ताज्या मुलाखतीत सापडतं. ती म्हणते, "अभिनयक्षेत्राचं क्षणभंगुरत्व काम करताना सतत जाणवत राहतं. कधी वैफल्याचे, उद्विग्नतेचे क्षण येतात. कधी ‘सीन’ गणिक भावनांचे ‘ऑन–ऑफ’ करताना, कधी घर आणि करिअर याचा तोल साधताना तर कधी आमचं माणूसपण व आमचं अभिनेत्री असणं यात फरक न करता येणाऱ्या प्रेक्षकांच्या अपेक्षांचा भार सोसताना सगळंच असह्य होत जातं. याचा निचरा होण्याची तीव्र गरज जाणवते .. तेव्हा माझी कविता मला साथ देते. मी कवितेतूनच मन मोकळं करते."

कविता हा तिचा श्वास आहे. स्पृहाचे ’लोपामुद्रा’ आणि ’चांदणचुरा’ हे कवितासंग्रह म्हणजे तिची खरी ओळख आहेत. "देहाचेच आता जाहले मंदिर..आतला अंधार लोपलासे.." असे तिचे लखलखणारे शब्द याची अनुभूती देतात. कधी ब्लॉगवर उपलब्ध असलेल्या एका कवितेत ती नुसत्या शब्दांनी पाऊस उभा करते.
"झाडं मोहरली, वेली बावरल्या, थंड हवेची झुळूक
 मातीचं महागडं अत्तर.. खुळ्यासारखं जगभर उधळून गेली !
आकाशात अचानक वेगळेच रंग आले. पाण्याला रंग नसतो खरंतर;
 पण पावसाला मात्र असतो.. हसरा रंग, नाचरा रंग, लाजरा रंग.."
तर कधी ती.. "कोणी जीव उधळते, धावे मृगजळा पाठी; कळ विरहाची सोसे, एक कासावीस मिठी.. !" असं काही लिहून जाते आणि ते वाचताना तिचं आणि कवितेचं गहिरं नातं उलगडत जातं.

कवयित्रीने भाबडं असलं पाहिजे असं मात्र नाही. अभिनयासारख्या क्षेत्रात अनुभवाची व्यापकता वाढत गेली तसतशा अनेक नव्या गोष्टी तिच्या निरिक्षणाच्या कवेत येऊ लागल्याचं ब्लॉगवरच्या काही लेखांमधून जाणवतं. स्पृहाला आवडलेल्या पुस्तकांपासून विद्याबाईंसारख्या व्यक्तींपर्यंत, शहरात बोकाळलेल्या मॉल संस्कृतीपासून मराठी सिनेमातंत्रात होत गेलेल्या सकारात्मक बदलापर्यंत अनेक नोंदी तिच्या ’कानगोष्टी’ ब्लॉगवर आढळतात. कुमार गंधर्वांसारख्या कलाकाराचं ती ’आपल्या साधनेने, तपस्येने, निर्गुणाच्या डोहाचाही तळ गाठू शकणारा, काळाच्या पुढचा कलाकार’ असं विलक्षण वर्णन करते.

मुंबईतली बकाल गर्दी आणि ’सवाई गंधर्व’ला लाभलेली दर्दींची गर्दी यांची तुलना करताना लिहीते, "पायात पाय गुंतलेल्या असंख्य मुंग्या आपल्या अंगावर चालून येतायत.. त्यांच्या असंख्य नजरांचे असंख्य काटे आपल्याला रक्तबंबाळ करत चिरडून टाकतील.. त्यांच्या अगम्य वेगात आपण सुकलेल्या पानासारखे दूर कुठेतरी फरफटत जाऊ असं वाटायला लागतं.. पण नुकताच गर्दी सुंदर कशी दिसू शकते असा एक नवा साक्षात्कार झालाय मला. शंकर महादेवन यांचं गायन झालं आणि ओसंडून वाहणारी १२ हजार माणसं जेव्हा टाळ्यांचा कडकडाट करत त्या गुणी कलाकाराला दाद देण्यासाठी उभी राहिली; तेव्हा अंगावर सर्रकन काटा आला माझ्या.. त्या क्षणी ती गर्दी नव्हती... ते 'एक' चैतन्य होतं."
पं. नेहरुंनी त्यांच्या सखीला लिहीलेल्या पत्रांचं संकलन वाचत असताना त्यात ’उन्मुक्त अभिव्यक्ती, सडेतोड आत्मपरीक्षण, वेदनांची हळुवार उकल आणि समोरच्याच्या साथीने आपल्या स्वतःलाच सापडलेले आपण’ हे सारं गवसत गेल्याचं ती लिहीते. हेच सारं तिच्या ब्लॉगमध्येही अधूनमधून सापडतं.

मात्र तिच्या रुंदावलेल्या परिघाबरोबर अद्याप अनेक गोष्टी ताकदीने ब्लॉगवर यायला हव्या आहेत हे देखील जाणवतं. अभिनेत्री म्हणून तिच्यात होत गेलेले बदल, तिचं ग्लॅमरक्षेत्राचं बदलत गेलेलं आकलन, पटकथेपासून सिनेमा प्रदर्शित होण्यापर्यंतच्या किंवा नाटक रंगमंचावर येण्यापर्यंतच्या प्रवासातले खाचखळगे, दोन्ही माध्यमातला फरक, भेटलेल्या वल्ली, आभासी व प्रत्यक्ष जगातल्या चाहत्यांचे अनुभव, मराठी वर्तुळाबाहेरचं सिनेनाट्य क्षेत्र असे एक ना अनेक विषय तिच्या शैलीतून या ब्लॉगवर आले तर तो मराठी ब्लॉगविश्वातला मैलाचा दगड ठरेल. स्पृहा हे करु शकते कारण शब्द, माध्यम आणि कला याची तिहेरी जाण असलेल्या मोजक्या व्यक्तींपैकी ती एक आहे.

स्पृहा प्रांजळ आहे आणि मिश्कील देखील. स्वत:सह अनेकांच्या मनातली गणित विषयाबाबतची नावड सहजपणे उघड करत ती एका लेखात लिहिते, "ज्या गोष्टी कधीच बदलू शकत नाहीत, त्यांच्याविषयी कधीही दु:खी होऊ नये... या वाक्याचा तात्त्विक अर्थ तेव्हा कळला नसला तरी गणिताच्या संदर्भात मात्र तो सुविचार मला फिट्ट पटला होता. त्या गणिताशी आता तसा काही संबंध नाही.. पण नात्यांमधली प्रमेय, आयुष्यातली कठीण गणितं सोडवायला वरच्या सुविचाराचा फॉर्म्युला मला करेक्ट कळून आलाय!!" स्पृहा एक व्यक्ती आणि अभिनेत्री म्हणून प्रगल्भ आहे, यामागे कदाचित हेच सूत्र असावं.

राष्ट्रपतींच्या हस्ते मिळालेल्या ’बालश्री’ पासून सुरु झालेला तिचा प्रवास अनेक नामांकनं आणि पुरस्कारांच्या साक्षीने पुढे सुरु आहे. चंदेरी दुनियेच्या झगमगाटात राहूनही वास्तवाचं भान राखत होत असलेली तिची दमदार वाटचाल तिच्या ’कानगोष्टी’ या ब्लॉगवरच्या अपडेट्स मधून उमटत राहायला हवी ही अपेक्षा आहे. अर्थात यश म्हणजे फक्त अमुक तमुक अवॉर्ड समारंभात मिळालेल्या बाहुल्या नव्हे, हे
 ’जपून आहे मीही अजुनी माझ्यामधली तीच बाहुली !’
असं लिहीणार्‍या मनस्वी स्पृहाला नीटच माहीत आहे. म्हणून वपुंचा दाखला देत ब्लॉगवर व्यक्त होताना ती म्हणते. "नभांगणातल्या चांदण्या मोजायच्या नसतात.. आपल्यावर त्यांचं छत आहे या आनंदात विहार करत जगायचं असतं."

ब्लॉग ’ती’ चा - चोखेर बाली

’धूल तब तक स्तुत्य है जब तक पैरों तले दबी है ...

उड़ने लगे ..आँधी बन जाए ..तो आँख की किरकिरी है ..चोखेर बाली है।’
 ब्लॉगवरच्या या सलामीच्या वाक्याने ज्यांना ठसका लागला त्यांनी तो वाचायच्या भानगडीत पडू नये. ’आता काही राहिलं नाही बरं का पूर्वीसारखं, स्त्रियांना आम्ही आता सग्गळं स्वातंत्र्य ’दिलय’’ असं म्हणण्यातला विरोधाभास न समजणार्‍यांना देखील हा ब्लॉग झेपणारा नाही. रवींद्रनाथ टागोर यांच्या ’चोखेर बाली’ या कादंबरीतल्या बिनोदिनी या तरुण विधवेचे, परित्यक्तांचे किंवा एकूणच स्त्रियांचे मुलभूत प्रश्न अद्यापही तेच आहेत हे किमान मनातल्या मनात मान्य असणार्‍यांसाठी हा ब्लॉग आहे. असे अनेक स्त्रीविषयक सामाजिक सल थेटपणे मांडणारा, तिच्या समस्यांना बिनधास्त वाचा फोडणारा, त्या प्रश्नांचा खणखणीतपणे उहापोह करणारा त्याचबरोबर दर्जेदार साहित्य वाचल्याची अनुभूती देणारा सुप्रसिद्ध सामुदायिक हिंदी ब्लॉग म्हणजेच ’चोखेर बाली’ किंवा 'आँख की किरकिरी'.
 http://sandoftheeye.blogspot.in/

२००८ मध्ये सुजाता यांनी सुरू केलेला हा ब्लॉग विविध सामाजिक संदर्भात स्त्रियांच्या भूमिकेवर, स्त्रियांकडे बघण्य़ाच्या दृष्टीकोनावर प्रखर भाष्य करतो, त्या विषयाशी निगडीत पैलूंची तर्कशुद्ध, सर्वंकष, समंजस चर्चा करतो. यावरचे काही लेख पुरुषांनी देखील लिहीले आहेत. विचार करायला बाध्य करणं हे या ब्लॉगचं सर्वात महत्वाचं वैशिष्ट्य. हा ब्लॉग वाचकांना सुन्न करतो, कधी घशात आवंढा आणतो, तर कधी आशा पल्लवित करतो. दिल्ली हायकोर्टाने सैनिकी सेवेत महिलांना स्थायी कमीशन देण्याच्या सरकारला दिलेल्या आदेशाचं इथे स्वागत होतं. सख्ख्या नातेवाईकाने केलेल्या बलात्कारातून गर्भवती झालेल्या अश्राप मुलीला कायद्याने न्याय मिळवून दिला तरी तिच्या मानसिक आणि सामाजिक पुनर्वसनाचं काय, असा खडा सवाल एका लेखात विचारला जातो.
द्विलिंगी समाजरचनेपलीकडे जाऊ पाहताना, ’गे किंवा लेस्बियन प्राईड परेड’ हा केवळ फॅशनचा भाग आहे का, विपन्नावस्थेत असलेल्या तृतीयपंथी लोकांना पुरोगामी लैंगिक अस्मितेत स्थान मिळते आहे का? असे परखड प्रश्न या ब्लॉगवरच्या आणखी एखाद्या लेखातून विचारले जातात. स्त्रियांनी काय परिधान करावे, काय करु नये हे कायम पुरुष ठरवत आले आहेत. केरळ सारख्या पुरोगामी राज्यात स्त्रियांना उत्तरीय (शरीराचा वरील भाग झाकणारा कपडा) वापरण्य़ाची परवानगी नव्हती. कालांतराने ती तत्कालिन उच्चवर्णीय स्त्रियांना मिळाली तर त्रावणकोरच्या महाराजांनी सामाजिक उतरंडीच्या सर्वात तळाला असलेल्या स्त्रियांना २६ जुलै १८५९ ला ही परवानगी दिली. स्त्रियांनी या अवमानजनक स्थितीतून बाहेर पडण्यासाठी तब्बल पन्नास वर्ष लढा दिला. स्त्रियांचे ’अनुचित’ पोशाख हे त्यांच्यावरील अत्याचाराचं एकमेव कारण मानणार्‍यांना आर. अनुराधाने लिहीलेला हा लेख थेट आरसाच दाखवतो.

हा ब्लॉग म्हणजे केवळ आक्रंदन नाही. यात तर्कसंगत विवेचन आहे. निरिक्षणं आहेत. स्त्री पुरुषातील असमान आणि अन्यायकारक श्रमविभागणीचं विश्लेषण सुजाता एका लेखात अगदी नेमक्या शब्दात करते. "भारतीय परिवार संरचना के अध्ययन से बाज़ार ने स्त्री श्रम का बहुत शातिर तरीके से इस्तेमाल किया। औरतों को अपने पे-रोल पर सीधे रखने में नियोक्ताओं को जो पचड़े हो सकते हैं, मातृत्व अवकाश, बच्चा पालन अवकाश, बीमारी- तीमारदारी वगैरह उन सबसे भी मुक्ति हो जाती है। घरेलू औरतों की यह ज़रूरत कि खाली वक़्त में बैठे-बैठे (?) चार पैसे कमाए जा सकें, का फायदा औरत को कितना हुआ यह एक शोध का मुद्दा है क्योंकि इस तरह हाथ में आए चार पैसे भी उसी पितृसत्तात्मक परिवार संरचना को बनाए रखने में खप जाते हैं".

केवळ आपापल्या खिडकीतून दिसणार्‍या अवकाशाच्या तुकड्य़ाला अख्खं आकाश समजणार्‍या स्त्रियांना उद्देशून प्रतिभा कटिय़ार लिहीते "हम नहीं जानते कि हम नहीं जानते और इस न जानने को उम्र भर जीते जाते हैं।" या लेखाला ती ’अपनी मर्ज़ी से कहाँ अपने सफर के हम हैं’ असं सूचक शीर्षक देते. अमेरिकेसारख्या पुढारलेल्या देशात लग्न करुन आणलेल्या कित्येक भारतीय स्त्रियांच्या वाट्याला आलेल्या भोगांबद्दल सांगून सुधा ढींगरा लिहीतात, "क्या आप चाहती हैं कि आप के बच्चों में हिंसक प्रवृत्ति पनपे | नहीं न.. तो उठिए..जागृती का पहला कदम उठाएँ...अपने ही घर में बहू या बेटी पर किसी मर्द का हाथ उठने से पहले उसके साथ खड़ी हो जाएँ और बचाएँ अपनी भावी पीढ़ी को ग़लत संस्कारों से"

सायबर जगात विखुरलेले स्त्रियांचे हुंकार, त्यांच्या वेदना या ब्लॉगवर एकत्र येतात. लिंगभेदावर घणाघाती प्रहार करतात. अनेक दबलेल्या आवाजांना, घुसमटीला व्यासपीठ मिळवून देतात. स्त्रीला तिच्या स्वत्वाचा शोध घ्यायला उद्युक्त करतात. गेल्या वर्षी एका आंतरराष्ट्रीय स्त्री परिषदेत स्मृती इराणी म्हणाल्या होत्या, women don’t have problem in speaking, they have problem in being heard. त्यामुळे बहुतेक लेखांचा पवित्रा काहीसा आक्रमक आहे, उच्चरवात दाद मागणारा आहे. असा स्त्रीवादी आवाज अनेकांना ऐकवत नाही. ’असलं काही’ वाचून आपल्या घरची चौकटीतली ’ती’ बिथरेल की काय या भीतीने काही जण ’हा ब्लॉग म्हणजे रेड लाईट एरिया आहे’ अशी टीकाही करतात. परंतु हे लेखन म्हणजे स्त्रियांनी पुरुषांविरुद्ध पुकारलेलं युद्ध नाही. या ब्लॉग लेखिकांना केवळ मानवसत्ताक समाज अपेक्षित आहे. संघर्ष करत, ठेचकाळत पुढे जाताना स्त्री आणि पुरुषांना हातात हात घालून प्रवास करता येईल अशा नव्या वाटेकडे निर्देश करताना या ब्लॉगवरची एक कवयित्री नीलिमा, स्पष्टपणे आवाहन करते..

"कैसे बिफर जाता है तुम्हारा वजूद ...जब ठुकरा देती हूं मैं
तुम्हारे फैसले.. जो लिए थे तुमने मेरे बारे में

कैसा तड़फडाता है तुम्हारा सुपोषित अहम.. जब मैं करती हूं अनपेक्षित प्रश्न
तुम्हारे उन आकलनों पर.. जो टिके थे तुम्हारे तजुर्बे की शय पर

ठीक उस पल चट्टानों के मजबूत छाती से गुजर.. बनाती है नदी अनजान पगडंडियां
और नदियों की छाती पर तिर आता है पुल..

तुम चाहो तो हम मिल सकते हैं..
बहती हुई नदी के इंद्रधनुषी पुल पर... प्रिय !! 

ब्लॉग ’ती’ चा - नवी उमेद

मेधाताई कुलकर्णी आणि टीमच्या ’नवी उमेद’#NaviUmed आणि sampark.net.in बद्दल....

केल्याने होत आहे रे..

"पहिल्यांदा कुशीत घेतले. तेंव्हाचे तिचे डोळे आठवतात. नीरव, कुठलीच वस्ती नसलेले. प्रेषितासारखे. माझ्यात शोध घेत असल्याची तेवढी एक उघड झाप. आव्हानच वाटलं तेंव्हा या कळीला फुलवायच म्हणजे… अगदी म्हणतात तसा ओल्या मातीचा गोळा तो… त्याला आकार द्यायचा, या तळहातावर घडवायच, बोट धरुन शिकवायच सारं.... मी श्रावणीला तिच्या वास्तवापासून कधीच दुर ठेवलं नाही. ती सर्वसामान्य मुलांसारखी पोटातून नाही तर मनातुन जन्माला आलेली आहे असे समजावत आले. खूप स्वप्न आहेत तिची. माझ्यासाठी खुप काही काही करेल म्हणते. आणि प्रत्येक वेळेस या सार्‍यात एक महत्त्वाच सांगून जाते, आई, मोठी झाल्यावर ना मी ही एक मुलगी दत्तक घेईल…तुझ्यासारखी! "
सुनीता झाडे यांची ’नवी उमेद’ (ब्लॉग sampark.net.in) या फेसबुक पेजवरील ही ताजी प्रेरक पोस्ट. पालकत्वाचं नवं भान देणारी. ’दत्तक मूल’ या शब्दांना एक नवा आयाम देणारी. जगात अजूनही खूप काही चांगलं घडतय, घडवता येतंय हा विश्वास डिजीटल कार्यकर्त्यांचा एक समूह अशा अनेक सामाजिक भान वाढवणार्‍या पोस्ट्सच्या माध्यमातून मनामनात जागवतो आहे, ’नवी उमेद’ वर. त्याच्या प्रणेत्या आहेत माजी आकाशवाणी अधिकारी आणि ’स्थळकाळ आकाशवाणी’ च्या लेखिका मेधा कुलकर्णी.

"अरेरे! काय आपला देश, काय इथली माणसं, किती बेशिस्त, काय त्या अंधश्रद्धा, काय ती अस्वच्छता, छे छे सहन होत नाही" असं दिवसातून एकदा तरी कपाळाला आठ्य़ा घालून म्हणणारे लोक आपल्या सभोवताली अनेक आहेत. किंवा आपण देखील त्यांच्यातील एक असू. हे सगळं ’कोणीतरी’ बदललं पाहिजे असंही आपल्याला वाटतं. मग ही लोककथा आठवते. ’इंद्राचा प्रकोप सहन होत नसेल तर बघत राहू नका, गोवर्धन पर्वत सगळे मिळून उचलूया. या, लावा आपापल्या काठ्या' अशी साद घालणार्‍या कृष्णाने नेमकं काय केलं ? दिग्दर्शन. गोपाळांनी काठ्या वर उचलल्या. त्यांनी पर्वत उचलला. कृष्णाची करंगळी हे केवळ जनतेच्या संघटित शक्तीचं प्रतीक. या शक्तीला कृतीत उतरवतात, सकारात्मक दिशा देतात ते सारे कृष्ण आज लुप्त झाले आहेत की काय असं वाटू देऊ नका. काठ्यांची जागा सोशल मिडीयाने घेतली असेल पण ध्येयवादी हात एकत्र आले तर पर्वतप्राय आव्हानांना भिडता येतं, उत्तरं शोधता येतात याचं लखलखीत उदाहरण म्हणजे मेधाताई आणि टीमचं ’नवी उमेद’.

"जिकडे जावे तिकडे माझी भावंडे आहेत..... सर्वत्र खुणा माझ्या घरच्या मजला दिसताहेत!"
 हा मेधाताईंचा फेसबुकवरचा परिचय त्यांना आयुष्याचा पेला कायम ’अर्धा भरलेला’ का दिसतो याचं उत्तर देतो. संवेदनशील मन, कोणताही पूर्वग्रह नसलेली द्वेषरहित नितळ, सखोल विचारपद्धती आणि सामाजिक कामाचा व्यापक अनुभव असलेल्या मेधाताईंनी संपर्क ही संस्था स्थापन केली. आजच्या तंत्रयुगात योग्य ती माहिती योग्य त्या माध्यमातून योग्य प्रकारे लोकांपर्यंत प्रभावीपणे पोचवली तर त्यांच्या विचारात आणि दृष्टीकोनात नक्कीच सकारात्मक बदल होतो यावर त्यांचा पूर्ण विश्वास आहे. त्या म्हणतात, "२००७ मध्ये लोकसत्ताच्या चतुरंग पुरवणीत नव्या पद्धतीने सामाजिक कामं करणार्‍या संस्था-व्यक्तींविषयींचं ‘मिशन पॉसिबल’ नावाचं सदर आमच्या संपर्क टीमने चालवलं होतं. याचा ब्लॉग केला. तरूण वाचकांना आवडला, प्रतिसाद वाढला, चर्चा झाल्या. जगभरातून केवळ वाचकच मिळाले नाहीत तर सदरात उल्लेख झालेल्या एका कामाला अमेरिकेतून निधीही मिळाला."

युनिसेफ ही युनो या आंतरराष्ट्रीय संस्थेची बालहक्कांबाबत काम करणारी एक उपसंस्था. मेधाताई आणि टीमची ’संपर्क’ ही संस्था महाराष्ट्रात युनिसेफसोबत काम करते. हे काम लोकांपर्यंत पोचवण्यासाठी आजचं सर्वात प्रभावी माध्यम त्यांनी वापरलं आणि नवी उमेदचं फेसबुक पेज साकार झालं. समाजमाध्यमं परिपक्वतेने हाताळण्याची योग्य ती जाण अद्याप नसलेल्या आपल्या समाजात एका क्लिकवर उपलब्ध असलेल्या ’फेसबुक’ सारख्या साईट्स म्हणजे बरेचदा माकडाच्या हाती कोलीत आहे की काय असं वाटतं. परंतु विवेक आणि समाजभान जागं असेल तर हेच माध्यम काय जबरदस्त किमया घडवू शकतं याचं सुरेख झळाळतं उदाहरण म्हणजे १५००० हून अधिक चाहते असलेलं नवी उमेदचं फेसबुकपेज आणि संपर्कची ब्लॉगसाईट.

सेलिब्रेटींऎवजी सामान्यांमधल्या असामान्यत्वाला या पेजवर केंद्रस्थान दिलं जातं. मुंबई-पुण्याबाहेरही जग असतं हे महाराष्ट्रातल्या अनेक तथाकथित विद्वानांच्या गावीही नसतं, नवी उमेद वर मात्र अविकसित जिल्हयांची विशेष दखल घेतली जाते. पेजसाठी २४ वार्ताहरांसह संपादक-समन्वयक म्हणून वर्षा जोशी आठवले झोकून देऊन काम करतात. या पेजचं महत्व जाणणार्‍या आमदारांपैकी एक म्हणजे महाराष्ट्राचे माजी मुख्यमंत्री पृथ्विराज चव्हाण. मराठीत या प्रकारचं हे अद्याप एकमेव फेसबुक पेज आहे. चाकोरीबाहेरची वाट चोखाळणार्‍या, समस्यांवर उत्तर शोधणार्‍या धडपड्य़ा माणसांच्या या पेजवरच्या कथा वाचकाच्या मनात चैतन्य निर्माण करतात.

स्वतः अपंग असून मन:पूर्वक रुग्णसेवा करणारा एखादा डॉक्टर इथे भेटतो. मुलींच्या नावाच्या पाट्या घराघरात लावून त्यांना मानसन्मान प्राप्त करून देणारे दादाभाऊ भेटतात. मासिक पाळीच्या काळात मुली गैरहजर राहू नयेत म्हणून त्यांच्यासाठी जिल्हा परिषद शाळेत चेंजिंग रूमची व्यवस्था करणारी एखादी शिक्षिका इथे भेटते. स्वतःचं मूल कर्णबधीर असलेले आणि इतर कर्णबधीर मुलांसाठी काम करणारे पतीपत्नी भेटतात. शाळेच्या परिसरातल्या गुटखा विक्रेत्याला विद्यार्थ्यांचं नुकसान करण्यापासून परावृत्त करून भाजीविक्रीचा व्यवसाय सुरू करून देणारा एखादा शिक्षक इथे भेटतो. पोलवर चढून वीज तारांची दुरुस्ती करणार्‍या उषा जगदाळे भेटतात. तमाशा कलावंतांच्या पुढच्या पिढीसाठी काम करणार्‍या ‘सेवाश्रम’ या संस्थेची इथे ओळख होते. "धीर धरून, सहजता ठेवत समोरच्याची ‘वेळ’ समजून घ्यायची नि त्याला बदलायला वेळ द्यायचा... बदल नाही झाला तर कडवटपणा ठेवण्याऐवजी त्यापाठीमागचं कारण समजून घ्यायला वेळ घ्यायचा" असा अनोखा विचार मांडणार्‍या, ’व्हीलचेअरवरुन गुजगोष्टी’ करणार्‍या सोनाली नवांगुळ भेटतात. नेमाने एक नवी उमेदकथा इथे सामोरी येते आणि "घन तमी शुक्र बघ राज्य करी...." हा विश्वास तेवत ठेवते.

लोकांचे लहानमोठे प्रश्न सोडवण्यासाठी अनेक जण सामूहिक आणि व्यक्तिगत पातळीवर मन:पूर्वक प्रयत्न करत असतात. या प्रयत्नांची नोंद ठेवण्य़ासाठी संपर्कने सुरू केलेल्या ब्लॉगवर तुम्हीही उमेद वाढवणारा मजकूर पाठवून खारीचा वाटा उचलू शकता. ’जमेल का’.. असा विचार करु नका, फेसबुकवर ’नवी उमेद’ ला किंवा http://sampark.net.in  ला भेट देताच तुमच्या लक्षात येईल, केल्याने होत आहे रे.....आधी ’संपर्क’ पाहिजे.