ही कुजबूज कसली !

रोज सकाळी आपल्याला जाग येते ती मोबाईलमधला गजर ऐकून. आवाजाच्या साथीने स्पर्धेच्या नव्या दिवसाची सुरूवात होते. दरवाज्यावरील घंटी, मोबाईल रिंगटोन, भाजीवाल्यांच्या हाका ऐकू येऊ लागतात. वाहतूक वाढल्यावर हॉर्नचे कर्कश आवाज, वाहनांचे आवाज, मोठ्याने बोलणार्‍या माणसांचे आवाज, विविध यंत्रांचे वैतागवाणे आवाज, टीव्हीवरचे आवाज असे सभोवतालचे आवाज आपल्याला वेढून टाकतात. या कलकलाटाचा, आयुष्यातील ताणतणावांचा आपल्यावर नकळत परिणाम होत असतो. अस्वस्थता वाढत जाते. शांतता हवीशी वाटू लागते. मात्र एका मर्यादेनंतर नुसतीच शांतता देखील भयाण वाटू शकते. त्याऐवजी हवेहवेसे आवाज ऐकता आले तर !

चित्तवृत्ती प्रसन्न करणारे, मन शांत करणारे, गुदगुल्या झाल्यासारखी सुखद जाणीव निर्माण करणारे, अलगद शिरशिरी आणणारे, कुजबुज करत हळूवार संवाद साधणारे आणि हलकेच तणावमुक्त करणारे !! अशा हव्याहव्याशा आवाजांची भली मोठी दुनिया ’व्हिस्परींग व्हिडीओ’च्या माध्यमातून इंटरनेटवर अवतरली आहे. अशा आवाजांमुळे निर्माण होणार्‍या संवेदनेला ASMR म्हणजेच ऑटोनॉमस सेन्सरी मेरिडियन रिस्पॉन्स असे म्हणतात. नॉर्थंब्रिया विद्यापीठातील मानसशास्त्र विभागाच्या पाहणीनुसार नैराश्य, निद्रानाश, आत्मविश्वासाचा अभाव अशी लक्षणे असणार्‍या व्यक्तींवर ASMR व्हिडिओचा प्रचंड प्रभाव पडतो. त्यांनी रोज ५ मिनीट जरी ASMR अनुभवले तर ते त्यांच्यासाठी अतिशय लाभदायक ठरते. सुरुवातीला काहीतरी फॅड वाटणारे ASMR व्हिडिओ आज जगभरात ट्रेंडिंग आहेत.

ASMR फूड व्हिडीओ तर युवापिढीच्या आकर्षणाचे केंद्र ठरू लागले आहेत. यात खाद्यपदार्थांचा वापर करून मिसळणे, ओतणे, फेटणे, चिरणे, तळणे, कुस्करणे, घोट घेणे, घास घेणे, चघळणे अशा कृती दाखवत त्या घडत असताना होणारे लुब्ध करणारे आवाज ऐकवले जातात. इथे ASMR चा अर्थ ’मेंदूचा मसाज’ असा घेतला जातो. विचारांनी गजबजलेल्या मेंदूला सैलावणारा मसाज. अर्थात ग्राहकाच्या मेंदूचा. गेल्या वर्षी दिवाळीमध्ये निलॉन कंपनीने आपल्या जाहिरातीत हे ASMR तंत्र वापरले होते. या जाहिरातीने करकरीत कैरी, टवटवीत मिरच्या चाकूने सपकन कापल्याचे, मोहरी तडतडल्याचे आवाज, ढोकळ्यावर घातलेल्या फोडणीचा चुर्र आवाज, चकली तळण्यासाठी कढईत सोडताना होणारा तेलाचा आवाज, जिलेबीतून पाक ठिबकतानाचा मधुर आवाज, कुकरच्या शिटीचा आवाज इ. वर भर देऊन ग्राहकाला स्क्रीनवर खिळवून ठेवले होते. पदार्थाच्या जाहिरातीच्या व्हिडिओमधला वेफर्स खातानाचा कुरुम कुरुम आवाज, किटकॅटचा तुकडा चावतानाचा क्रिस्पी आवाज या सगळ्याचा ASMR शी त्यामुळे ग्राहकाला त्या उत्पादनाविषयी ओढ वाटण्याशी म्हणजेच व्यवसायाशी थेट संबंध आहे. गेल्या वर्षी IKEA या जागतिक स्तरावरील कंपनीने ’ऑडली आयकिआ’ नावाची जाहिरात मालिका सुरू केली. यासाठी त्यांनी ASMR-शैलीतील सहा व्हिडिओंचा वापर केला होता.

ASMR चे इटिंग व्हिडीओ मात्र मला विचित्र वाटले. अनेक प्रकारच्या पदार्थांची रास मांडून कोणीतरी स्लर्प, चपॅक, मचमच असे अजब आवाज करत खातंय आणि आपण ते पाहत बसलोय हेच मला चमत्कारिक वाटले पण व्ह्यूज बघता लोकांना ते ही आवडत असावेत.

दहा वर्षांपूर्वी, कॅमेऱ्याकडे पाहून कुजबुजत बोलणे हे एक करिअर असू शकते असे कोणी म्हटले असते तर तो वेडेपणा वाटला असता. परंतु आता अशा प्रकारची ध्वनी निर्मिती ही अनेकांच्या उपजीविकेचे मह्त्वाचे साधन ठरली आहे आणि ASMR हा अनेकांच्या जीवनशैलीच भाग झाला आहे. बॉब रॉस या चित्रकाराने एकदा चित्राविषयी हळूवार आवाजात बोलत, प्रत्यक्ष चित्र रेखाटताना कॅन्व्हासवर ब्रशच्या फटकार्‍यांचा मोहक आवाज काढत , सतेज रंगांचा वापर करून एक चैतन्यमयी वातावरण निर्माण केले होते. ही अभावितपणे झालेली पहिली ASMR निर्मिती मानण्यात येते. कदाचित आईने गुणगुणलेली अंगाई ही प्रत्येकासाठी ASMR ची खर्‍या अर्थाने पहिली पण नोंद न झालेली प्रचिती असावी.

आता अशा सगळ्या निर्मिकांना ASMRटीस्ट (कलाकार) म्हटले जाते. ते वेगवेगळ्या कल्पक कहाण्या तयार करतात, त्यात या आवाजांचा समावेश करतात आणि प्रेक्षकांना त्यात गुंतवून ठेवतात. हे कलाकार अर्थातच कुजबुजत आपल्याशी संवाद साधत असतात. व्हिस्परींग व्हिडिओ निर्मितीसाठी जगविख्यात असलेल्या जिबी या यूट्यूबरचे ४४ लाख चाहते आहेत. ती या क्षेत्रात सतत नवनवे प्रयोग करत असते. कधी ती डॉक्टर असते तर कधी अंतराळवीर. अशा वैविध्यामुळे तिच्या व्हिडिओंना विशेष पसंती मिळते. युट्यूबवर ASMR चे अंदाजे ५ लाख चॅनेल्स आहेत. त्यावर सुमारे अडीच कोटी व्हिडिओ आहेत आणि #ASMR हॅशटॅगला विविध प्लॅटफॉर्मवर अब्जावधी व्ह्यूज आहेत. काही सर्वात लोकप्रिय व्हिडिओ तर २ कोटीहून अधिक वेळा पाहिले गेले आहेत.

२०१० मध्ये ASMR हा शब्द सर्वप्रथम वापरला तो जेनिफर अँलन नावाच्या महिलेने. एका स्वास्थ्यविषयक फोरमवरील लोकांशी ती विशिष्ट आवाजांमुळे अनुभवता येणार्‍या संवेदनांबद्दल बोलली. तेव्हा ती नेमके काय सांगते आहे ते कोणालाच फारसे समजले नाही. जेनिफर निराश झाली पण तिने ’ऑटोनोमस सेन्सरी मेरिडिअन रिस्पॉन्” नावाचा ग्रुप सोशल मिडियावर तयार केला. हा ग्रुप ASMR नावाने ओळखला जाऊ लागला. ही संवेदना ज्यांनी ज्यांनी अनुभवली आहे अशा सर्वांना या ग्रुपमध्ये सामावून घेणे एवढाच तिचा उद्देश होता. कालांतराने हा समुदाय वाढत जाऊन जागतिक पातळीपर्यंत पोचला. यावरील लोक तनामनाला निवांतपणाची जाणीव देणार्‍या नवनव्या आवाजांच्या शोधात असतात. त्याला ते ट्रिगर म्हणतात. सुरुवातीला अनेकांनी या आवाजांचा विशेषत: व्हिस्परींगचा संबंध लैंगिक उद्दीपनाशी जोडून गल्लत केली होती पण अभ्यासकांनी या दोन्हीचा एकमेकांशी संबंध नसल्याचा निष्कर्ष काढला आहे.

लंडनच्या डिझाईन संग्रहालयात मध्यंतरी ASMR विश्वाचे म्हणजेच त्याअंतर्गत येणार्‍या निनादांचे, आवाजांचे, ते निर्माण करण्याच्या पद्धतींचे अनोखे प्रदर्शन भरवण्यात आले होते. मायक्रोफोन, वेगवेगळे ब्र्श व वस्तू इ. यांच्या सहाय्याने तिथे तर्‍हेतर्‍हेची नाद निर्मिती करून दाखवण्यात येत होती. आधी कित्येकांना केवळ कुजबुजणे किंवा एखाद्या वस्तूवर हलकेच टकटक करणे एवढेच ASMR चे प्रकार असतात असे वाटत असे. परंतु गाण्यातले हमिंग, बांगड्यांची किणकिण, पैंजणांचा नाद, उतारावरून गोट्या घरंगळत जाण्याचा आवाज, थेंब थेंब पाणी पडत असल्याचा आवाज, पुस्तकाची पाने उलटण्याचा आवाज, भुरका मारल्याचा आवाज, बशीवर चमच्याच्या आघाताने होणारा आवाज, पेय ओतत असतानाचा आवाज, पेटी उघडल्याचा आवाज, वार्‍याने हेलकावणार्‍या घंटेचा मंजुळ आवाज, पाण्यावरील बुडबुड्यांचे आवाज ,घड्याळाची टिकटिक, लोकरी कापडावर हात घासताना होणारा आवाज, काचेवर नखाने केलेली टकटक, पेनने कागदावर लिहितानाचा आवाज असे अनेक आवाज ASMR साठी योग्य आणि उपयुक्त मानले जातात.

ASMR ही आल्हाददायक संवेदना आपादमस्तक जाणवते त्यामुळे शवासन केल्यानंतर जसा ’सुकून’ मिळतो काहीशी तशीच जाणीव ASMR मुळे होते असे या समुदायातील लोकांचे मत आहे. ही संवेदना टाळुपासुन सुरू होऊन संपूर्ण शरीरभर झिणझिण्यांसारखी पसरल्याचा सुखकारक अनुभव त्यातील कित्येकांना येतो. ही संवेदना मन:शांतीसाठी, उत्साही वाटण्यासाठी उपकारक ठरत असल्याने या व्हिडिओंचे प्रेक्षक सातत्याने वाढत आहेत. २०१५ साली प्रकाशित झालेल्या एका संशोधन- अभ्यासामध्ये असे देखील आढळुन आले आहे की ASMR मुळे सकारात्मक, आनंदी वाटते तसेच शांत झोप देखील लागते. अर्थात जे ह्या भावनेशी एकरूप होण्याचा प्रयत्न करत असतात त्यांनाच ही भावना जाणवते असे अभ्यासकांचे मत आहे. इतरांना हे खूळ वाटू शकते.

खरे तर रूक्ष होत चाललेल्या यांत्रिक, व्यवहारी, कोरड्या जगात संवेदनांची अनुभूती हेच आपले ओअ‍ॅसिस आहे. निसर्गाने त्याचा ASMR आपल्यासाठी कायम खुला ठेवला आहे. त्यात पक्ष्यांची शीळ, चिवचिव आहे, भुंग्याची रुणझुणती गुणगुण आहे, पावसाची रिमझिम, वार्‍याची झुळझूळ आहे, झर्‍याचा खळाळ , लाटांची गाज आहे, फुलांची टपटप, पानांची सळसळ आहे. माशांचं सुळसुळणं, पक्ष्यांचं पंख फडफडवणं, टापांचे आवाज असा कितीतरी मोठा खजिना आहे. निसर्गपर्यटन, जंगलभ्रमंती, ट्रॆकिंग करताना त्याचा प्रत्यय आपण घेत असतो. हे स्वर मनात साठवून ताजेतवाने होऊन रोजच्या आयुष्याकडे परतत असतो. मात्र त्यासाठी माणसाला मूक होऊन निसर्गाच्या जवळ जावे लागते. ते शक्य नसेल तर तनामनाला विश्रांतीची अनुभूती देणारे ASMR व्हिडीओ दिमतीला आहेतच.

#ASMR #WhisperingVideos

Punyanagari

Madhyamtantra column

निळ्या दाताची तंत्रकथा

मोबाईल वापरणार्‍या प्रत्येकाचा या निळ्या दाताच्या तंत्रज्ञानाशी म्हणजेच ब्लूटूथ शी संबंध येतो. स्मार्ट वॉच वापरायचे असेल, आपल्या मोबाईलमधल्या फाईल्स शेजारच्या मोबाईलमध्ये पटकन पाठवायच्या असतील, कार चालवताना कॉल करायचा असेल, हेडफोन लावून संगीत ऐकत धावायचे असेल, लॅपटॉपला वायरविना कीबोर्ड जोडायचा असेल, वेब कॅमेरा वापरायचा असेल तर ब्लूटूथ हवेच. वायरच्या बंधनापासून मुक्ती देणारे हे ब्लूटूथ नावाचे तंत्रज्ञान आपल्या चांगल्या  परिचयाचे झाले आहे. याचा वापर मात्र मर्यादित अंतरापुरताच करता येतो. आधी ते जेमतेम  १० मीटर अंतरापर्यंत काम करायचे. नवे व्हर्शन २०० ,२५० मीटर अंतरापर्यंत काम करू शकते. 

पण ब्लूटूथ हे काही ओटीपी किंवा जीबी सारखे संक्षिप्त रूप नाही मग हे विचित्र नाव का असावे या तंत्रज्ञानाला !हे नाव सहस्त्रकापूर्वी होऊन गेलेल्या राजा हॅराल्ड “ब्लूटूथ” गॉर्मसन याच्यावरून ठेवण्यात आले आहे. राजा हॅराल्ड दोन गोष्टींसाठी प्रसिद्ध होता: इ.स ९५८ मध्ये त्याने डेन्मार्क आणि नॉर्वेला एकत्र केले म्हणून त्याचे नाव गाजले. त्याच्या मुत्सद्देगिरीमुळे अंतर्गत युद्ध करणारे देश किंवा दोन पक्षांनी एकमेकांशी तडजोड केली असे म्हणतात.

दुसरे कारण म्हणजे त्याचा गडद निळा/राखाडी रंगाचा मृत दात. या दातामुळे त्याला ’ब्लूटूथ’ हे टोपणनाव मिळाले होते. 

तर १९९६ मध्ये इंटेल, एरिक्सन आणि नोकिया या आयटी क्षेत्रातील तीन दिग्गज कंपन्यांचे प्रमुख ब्लूटूथ या तंत्रज्ञानाच्या प्रमाणीकरणासाठी एकत्र आले. प्रमाणीकरणाविना सॅमसंगच्या मोबाईलमधले गाणे ऐकवायला सोनीच्या ब्लूटूथ स्पीकरने नकार दिला असता आणि आपली ग्राहक म्हणून चांगलीच गैरसोय झाली असती. या बैठकीदरम्यान, इंटेल कंपनीचे जिम करडॅक यांना राजा हॅराल्ड ’ब्लूटूथ’ची आठवण झाली. त्या राजाने जसे स्कॅन्डिनेव्हियाला ( मुख्यत: स्वीडन, डेन्मार्क व नॉर्वे हे लगतचे देश मिळून तयार झालेला प्रदेश) एकत्र आणले तसेच आपण नजिकच्या डिजीटल उपकरणांना एकमेकांशी जोडू पाहातो आहोत. तेव्हा या सहयोगासाठी आपण  ’ब्लूटूथ’ हा कोड शब्द  वापरूया, असे त्यांनी सुचवले आणि सर्वांना ते पटले. 

पुढे हे तंत्रज्ञान पूर्ण विकसित होऊन बाजारात आले तेव्हा त्याला साजेसे नाव द्यायले हवे असे सर्वांना गंभीरपणे वाटू लागले. रेडिओवायर किंवा पॅन (पर्सनल एरिया नेटवर्किंग) अशी वेगवेगळी नावे सुचवण्यात आली , पॅन हे नाव आघाडीवर होते. परंतु ’ब्लूटूथ’ याच शब्दाला इंटरनेटवर हजारोंनी पसंती दिली. 

नाव नक्की करण्यासाठी ठरवलेली मुदत संपत चालली होती आणि याहून सरस नाव सापडले नाही. शेवटी ’ब्लूटूथ’ नावानेच बारसे झाले. वेगळेपणामुळे हे नाव लवकरच सर्वतोमुखी झाले, इतके की ब्लूटूथ हा या उद्योगक्षेत्रात लघु-अंतराच्या विना-वायर तंत्रज्ञानाला समानार्थी शब्द ठरला. 

सुरूवातीला याचा लोगो राजा हॅराल्डच्या नावाची आद्याक्षरे एकत्र करून तयार करण्यात आला होता, यात आता थोडा बदल झाला असला तरी त्यातला बी कायम आहे.

संगणक इतर उपकरणांशी जोडणाऱ्या वायर्सची संख्या कमी करणे हा ब्लूटूथचा मुख्य उद्देश. या आधुनिक उपकरणांमध्ये ब्लूटूथ म्हणजे एक प्रकारची ट्रान्सीव्हर मायक्रोचिप बसवलेली असते. ब्लूटूथ स्पेसिफिकेशन प्रथम १९९४ मध्ये मध्ये हार्टसनने विकसित केले. हार्टसन त्यावेळी एरिक्सन कंपनीत  काम करत होते. २० मे १९९९ ला ’ब्लूटूथ स्पेशल इंटरेस्ट ग्रुप’ची स्थापना झाली. त्यांनी हार्टसनच्या या संशोधनामध्ये तांत्रिक भर घालून ते अद्यावत केले. या ग्रुपमध्ये एरिक्सनसह सोनी, आयबीएम, इनटेल, तोशिबा आणि नोकिया या कंपन्यांचा सहभाग होता. हे तंत्रज्ञान IEEE802.15.1 म्हणूनही ओळखले जाते. IEEE या आंतरराष्ट्रीय संस्थेच्या मानकामुळे ब्लूटूथचा वापर जगभरातील सतराशे साठ कंपन्यांच्या शेकडो उपकरणांमध्ये एकाच पद्धतीने करणे शक्य होते.

’ब्लूटूथ कसे काम करते ते समजून घेणे सोपे आहे. आपण फोनवर बोलताना योग्य व्यक्तीशी बोलत आहोत ना याची आधी खात्री करतो. मग त्यांना आत्ता बोलणे शक्य आहे का हे विचारतो व त्यानुसार संवाद  सुरू करतो अन्यथा फोन बंद करतो. याच पद्धतीने ब्लूटूथ उपकरणे आधी संपर्क करतात. मग स्वीकृती घेऊन माहितीची देवघेव करतात. ब्लूटूथने एका वेळी जास्तीत जास्त सात उपकरणांना जोडता येते. यातल्या मुख्य उपकरणाला मास्टर किंवा प्रमुख म्हणतात. त्याच्याशी जोडलेल्या उपकरणांना स्लेव्ह म्हणजेच गुलाम म्हटले जाते. खरे तर सहकारी म्हणायला हवे कारण उपकरणांची जोडणी प्रमुख नियंत्रित करत असतो इतकाच याचा अर्थ आहे. काम सुरू नसेल तेव्हा ते टाईमआऊट होऊन बॅटरीची बचत करते. 

ब्लूटूथ तंत्रज्ञानाचा एक धोका म्हणजे ते  जितके वापरायला सोपे तितकेच हॅक करण्यासाठीही. हॅकिंग नेमके कसे होते हे समजून घेऊया.  ब्लूटूथ ही वायरलेस संवादासाठी आवश्यक असलेली एक प्रकारची भाषा आहे. आपण ब्लूटूथ ऑन करतो म्हणजे जवळपासच्या ब्लूटूथ ऑन असलेल्या उपकरणांना ’कोई है?’ असे विचारतो. जसे मोबाईल, लॅपटॉप, डिजिटल कॅमेरा , प्रिंटर, स्मार्ट वॉच, हेडफोन, स्पीकर, व्हिडिओ गेम वगैरे. जे आपल्या हाकेला ओ देतात त्यांची यादी आपल्याला त्यांच्या टेक्नीकल नावानिशी मोबाईलवर दिसते. त्यापैकी हवे ते उपकरण निवडून आपण आपले उपकरण त्याच्याशी जोडून घेतो व माहितीची देवाणघेवाण करतो. म्हणजे फाईल /फोटो पाठवतो, प्रिंट काढतो इ. 

आता जसे आपण इतर उपकरणांना शोधू शकतो तसे ते ही आपले उपकरण किंवा मोबाईल शोधू शकतात. त्यांच्या लॅपटॉप किंवा मोबाईलच्या माध्यमातून ब्लूटूथची भाषा बोलत आपल्या मोबाईलमध्ये अनधिकृतरित्या प्रवेश करू शकतात. आपण मोबाईलमध्ये पासवर्ड, सुरक्षा वापरली नसेल तर आत शिरून त्याचे नियंत्रण मिळवू शकतात. त्यातील संवेदनशील माहिती चोरू शकतात. बर्‍याचदा आपल्याला याचा पत्ता ही नसतो. या प्रकारच्या हॅकिंगला ब्लूबगिंग किंवा ब्लूजॅकिंग असेही म्हटले जाते. 

घरातून प्रवासाला निघताना आपण कुलपे नीट लागल्याची चारदा खात्री करतो पण  सार्वजनिक जागी गरज नसताना आपल्या मोबाईलमधील ब्लूटूथ तसेच वायफाय खुशाल किंवा नकळतपणे ऑन ठेवतो. हॅकरला आयती संधी देतो. अशा ठिकाणी ते आठवणीने ऑफ करायला हवे म्हणजे आपण सुरक्षित राहू शकू. 

ही चीप बसवलेल्या कठपुतळ्यांना दोरांऐवजी ब्लूटूथच्या तालावर नाचवणार्‍या लोककलावंताचे व्यंगचित्र नुकतेच पाहण्यात आले इतके हे तंत्र लोकप्रिय झाले आहे. गमतीचा भाग सोडला तरी स्वयंचलित असल्यानेच ब्लूटूथची व्याप्ती वेगाने वाढते आहे. ऑन /ऑफ करण्यापलिकडे आपल्याला काहीही  करावे लागत नाही. त्याचा वीज वापर खूप कमी आहे. ब्लूटूथ उपकरणे  इतर कोणत्याही मोबाइल फोनपेक्षा तीन टक्के कमी ऊर्जा वापरतात. थोडक्यात परिसरातील डीजिटल उपकरणांना बंधमुक्त करूनही चुटकीसरशी जवळ आणणारा अतिशय सोयीस्कर असा स्वस्त आणि मस्त पर्याय म्हणजे हे निळ्या दाताचे  तंत्रज्ञान.  

----------------------------------------------------------------------------------------------

#blue_tooth

punyanagari-friday jugad ani tantradnyan 

पेंच - गोठणगाव व्याघ्र प्रकल्प : काही नोंदी

 तारखा ठरल्या. रिसोर्ट बुक झाले. सफारी बुक केल्या. आता गाडी ठरवायची. म्हणजे वरातीमागून घोडं असा प्रकार.इनोव्हाबद्दल जुजबी बोलणे झाले. दरम्यान मध्य प्रदेशात एक रूद्राक्ष बाबा उगवले. त्यांनी फेकलेला रूद्राक्ष घ्यायला गावातली, आसपासची माणसे गाड्या भरभरून जाऊ लागली आणि आमची ठरल्या तारखेला ’कुणी गाडी देता का गाडी’ अशी स्थिती झाली. एकदाची नागपूरहून गाडी मिळाली. 

स्टेशनवरच हल्दीराम बोगी रेस्टॉरंटला नाश्ता करून पहिले ठिकाण -नागपूरहून जेमतेम सव्वा तास - उमरेड कर्‍हांडला अभयारण्याचे गोठणगाव गेट.

नागपूर आणि भंडार्‍यापासून 60 किमी, भंडारा जिल्ह्यातील पवनी तहसील आणि नागपूर जिल्ह्यातील उमरेड, कुही आणि भिवापुर तालुक्यानजीकचा हा भाग. जंगली कुत्री, (अस्वलं बरीच असतात असं ऐकलेलं.  दुपारी २ ते ६ ची सफारी. टळटळीत उन्ह. 

गेटपाशी थर्माकोलच्या पेटीत पाण्याच्या बाटल्या, कोल्ड्रिंक विकणारी आजी आणि २ वनरक्षक सोडून शांतता. फक्त वार्‍याचा आणि पानांचा आवाज. २ वाजताच भरारा जिप्सी, गाईड येऊन धडकल्या. वनपर्यटक बायनॉक्युलर, मोठ्या लेन्सचे कॅमेरे वगैरे सरंजामासह टोप्या घालून तय्यार. वाळकी पाने खसाखस चेंगरत जिप्सी ४ तास गरागरा फिरत होत्या. अर्थात वाघाच्या शोधात. वाटेत अनेकदा टी पॉइंट लागायचा. मध्ये पाणवठ्यापाशी एक दीर्घ विश्रांती. तर्‍हेतर्‍हेच्या पक्ष्यांचे शांतता चिरत जाणारे वेगवेगळे आवाज. जवळचे मचाण, त्याआडून चकाकणारा सूर्य. तपकिरी, राखाडी, पिवळसर हिरवी, हिरवट पिवळी, काळपट अशा छटांची असंख्य झाडे. त्यातून डोळे दिपवत येणारी उन्हाची तिरीप. काहीशे वर्ष वयाचा स्वत:च्याच पारंब्याच्या जाळ्यात स्तब्ध बसलेला वटवृक्ष. सूर्य कलल्यावर परतताना जंगलाचा बदललेला सावळा चेहरा.

वाघाने शेवटपर्यंत दर्शन दिले नाही पण अचानक सामोरे आलेले आणि बिचकून झाडात लपलेले दोन उंचपुरे धिप्पाड नीलगाय नर, चमचमणार्‍या सोनेरी कातडीचे काळवीट, काही वानरं एवढा लाभ झाला. पुढे दोनच दिवसांनी इथे पोचलेल्या सचिन तेंडुलकरला बच्चे धरून ४ वाघ दिसले म्हणे.

रात्री मुक्काम- नागपूर-वायुसेना नगर इंद्राणीकडे. आखीवरेखीव रस्ते , ऐसपैस क्वार्टर्सची शिस्तबद्ध रचना. छोटे गावच जणू. तिने अगत्याने केलेली निवांत सोय.उशीरापर्यंत गप्पा. झकास ब्रंच करून पेंचला रवाना. दही संपवा अमुक संपवा मंजि जवळपास मिनी किचन घेऊन आली होती. 

आता मुक्काम -पेंच -पलाश रेसॉर्ट. ’जी’ एवढाच शब्द बोलणारा साधासुधा उत्तर भारतीय कुक आणि सेवेला तत्पर तिथल्याच खेड्यातला पोरगेलासा चुणचुणीत तरूण. व्हरांड्यात बसून कॉफीपान, रेसॉर्टची पाहणी, पुन्हा गप्पा. मागच्या स्विमिंग पूलमध्ये यथेच्छ डुंबून झाल्यावर स्थानिक खेडेगावात परतणार्‍या गुरांच्या कळपांना चुकवत अंधार पडेतो भटकंती. आल्यावर डेरेदार झाडाखाली पैज (पैसे नव्हे) लावून पत्ते, चहापान.मीनलचे मुठिये. कुकने तयार ठेवलेले गरमागरम जेवण. तव्यावरून पानात पडणारे गरगरीत फुलके. और क्या चाहिए !

पहाटेची सफारी ठरवल्याने सकाळच्या चहाबरोबर पाणी बिस्कीटासहित सफारी बास्केट व्हरांड्यात तयार होती. पहाटे साडे ५ च्या कुडकुडत्या थंडीत स्वत:ला नखशिखांत लपेटून घेऊन खुरसापार गेटला पोचलो. 

सिवनी आणि छिंदवाडा जिल्ह्यांच्या सीमेवर जवळपास तीनशे चौरस किलोमीटर पसरलेला हा व्याघ्र प्रकल्प. लगतच्या पेंच नदीच्या नावावरून यालाही पेंच म्हणतात.

रूडयार्ड किपलिंगला जंगल बुक लिहिण्याची प्रेरणा पेंचमधून मिळाली असं म्हणतात. मध्य प्रदेश आणि महाराष्ट्राच्या सीमेवर असलेल्या या प्रकल्पात हिमालयातल्या सुमारे २१० पक्ष्यांच्या प्रजाती येतात, गिधाडांच्या दुर्मिळ जाती आणि गवेही खूप आढळतात असं ऐकलं होतं. यातलं काय काय दिसतं याची उत्सुकता होती. पक्षीप्रेमी मैत्रिणींना थोडी जास्तच.

दिव्याच्या धुवट प्रकाशात १५-२० जिप्सी रांगेत उभ्या. ५,६ जिप्सीमध्ये उत्सुक चेहर्‍याचे गोरे पर्यटक. सराईतपणे वावरणारे आपसात गोंड भाषेत चटरपटर करणारे स्थानिक चालक आणि गाईडची गर्दी. गाईडमध्ये मुलींची संख्या लक्षणीय. ६ च्या ठोक्याला एकामागोमाग एक जिप्सी सुटल्या. आमची पहिलीच म्हणून आम्ही ऐटीत पण हाय राम ! नंतर कळलं की पहिल्या ५,६ पुढे जाताच मागच्या बर्‍याच जिप्सींना गेटच्या लगतच वाघोबांनी निवांत दर्शन दिलं. जाऊदे! वाघ म्हणजेच जंगल नव्हे, नाही का! आता फटफटायला लागल्याने दात वाजणार्‍या थंडीतही पेंचच्या घनदाट जंगल सफारीचा आनंद वेगळाच होता. 

एका पुलावर पंधरा-वीस मिनीटं गाडी बंद. चालक गाईड खाटखुट करत होते. तेव्हा दर्शन दिलं असतं तर! पाचांवर धारण बसणे म्हणजे काय हे कळलं.

कोवळ्या उन्हात पक्ष्यांच्या चिवचिवाटात सोलर नियंत्रित पाणवठे, हिरव्या रंगाच्या अगणित छटा, अधूनमधून दिसणारे सांबर, रानकुत्रे, मोर, वानरं यांना टिपत ब्रेक पॉइंटला पोचलो. तिथे चहापाणी आटोपून नव्या उमेदीने कूच. 

जिप्सी एकमेकांना क्रॉस होत तेव्हा एकच प्रश्न ’दिखा क्या !’ आणि गोंड भाषेत त्यांची खुसूरपुसूर. शेवटपर्यंत नहीच दिखा पण उंचच उंच झाडांनी वेढलेल्या जंगलाचा विशिष्ट वास, कुठे पाण्याचा नाजूक आवाज, प्राण्यांची चाहूल, त्यांचं ओझरतं दर्शन, डोळे भरून पाहावं की कॅमेर्‍यात टिपून आपल्या पिल्लांना पण दाखवावं याचा गोंधळ, ’त्या’ची प्रतीक्षा, प्राण्यांचे कॉल समजून घेण्याची धडपड, ते सांगणारे गाईड, रोरावत इकडून तिकडे खडबडीत रस्त्यांवरून धावणार्‍या जिप्सी, ’तो’ दिसलेल्यांच्या विजयी आणि न दिसलेल्यांच्या नाराज मुद्रा या नादात मन रोजच्या आयुष्याला विसरून पार जंगलमय झालेलं.

 हा हिरवा अनुभव आणि सोबतीने सफारीचा अपवाद वगळता अखंड गप्पांसह केलेली धमाल केवळ अविस्मरणीय.