जागतिक स्तरावर ए-आयचं म्हणजेच कृत्रिम बुद्धीमत्तेचं कौतुक करण्याचा आणि त्याविषयीच्या घडामोडी जाणून घेण्याचा दिवस. ए-आयने दिलेल्या सुविधांबद्द्ल कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा आणि ए-आय मुळेच उभ्या राहिलेल्या आव्हानांकडे गांभीर्याने पाहण्याचा दिवस. यावरील आंतरविद्याशाखीय संशोधनाला प्रोत्साहन मिळावं, त्याचा जबाबदारीने वापर करण्याचं भान निर्माण व्हावं, यासाठी मार्गदर्शक तत्त्वं निश्चित व्हावीत, चर्चा झडाव्यात ही या दिवसाची अन्य उद्दिष्ट्यं. IRCAI आणि UNESCO चा हा संयुक्त उपक्रम आहे. ए-आय म्हणजे मानवी बुद्धीमत्तेलाच शक्य होतील अशी कामं मशीन/ संगणक प्रोग्रामच्या साहाय्याने करता येणं. उदाहरणार्थ शिकणं, तर्क करणं, समस्या सोडवणं आणि निर्णय घेणं.
सध्या आपण वापरकर्ते म्हणून ए-आयच्या बाबतीत ’अगबाई अरेच्चा!’ पातळीवर आहोत. हे ए-आय प्रकरण इतक्यात फोफावलं असलं तरी याची बीजं सापडतात १९५०-६० च्या काळात. या संकल्पनेचं श्रेय कुणा एकाचं नसलं तरी जॉन मॅकर्थी, मार्विन मिन्स्की, अ‍ॅलन न्युवल आणि हर्बर्ट सायमन यांनी या क्षेत्रात महत्वाचं संशोधन केलं आहे.
तसं अ‍ॅलेक्साचं बोट धरून ’ए-आय’ने काही घरांमध्ये बर्‍याच दिवसांपूर्वी प्रवेश केला आहे. पण हा शब्द परवलीचा झाला तो ’चॅट-जीपीटी’ मुळे. एव्हाना सोशल मिडियावर ए-आय बाबाचे चमत्कार दाखवणारे विविध व्हिडिओ फिरू लागले आहेत. कुठे त्यात ए-आय ने तयार केलेली बातम्या देणारी बाई आहे तर कुठे रिअ‍ॅलिटी शो मध्ये स्पर्धकाच्या जागी खुद्द परिक्षकांचे चेहरे एंबेड करण्याच्या गमती आहेत. ए-आय वापरून प्रेझेंटेशन, व्हिडिओ, स्प्रेडशीट्स अधिक आकर्षक व सहजपणे कशा तयार करता येतील याच्या रील्सवर रील्स येत आहेत. मीम्स येत आहेत. कल्पनाशक्ती लढवून डॅल-इ२ सारखे प्रोग्राम वापरून अजब चित्रं तयार केली जात आहेत.
आरोग्य, वित्त, मनोरंजन आणि स्वयंचलित वाहनांसारख्या उद्योग क्षेत्राला ए-आयने ’खुल जा सिम सिम’ म्हणत अनेक संधी उपलब्ध करून दिल्या आहेत. उदा: भारतासारख्या मोठ्या लोकसंख्येच्या देशात आरोग्यसेवा नेहमीच अपुरी पडत आली आहे. अतिशय दुर्गम खेड्यातील पेशंटसाठी डॉक्टर उपलब्ध नसला तरी ए-आयच्या साहाय्याने एखादे क्लिष्ट ऑपरेशन पार पाडणे शक्य होऊ शकेल. अस्तित्वात नसलेल्या पुलाच्या डागडुजीचा अहवाल सादर करणारी व्यवस्था यासाठी लागणारी किमान यंत्रणा कशी उभी करणार हा भाग वेगळा. स्वयंचलित गाड्या भारतीय रस्त्यांवर धावू लागतील. खड्ड्यांना आणि वाटेत बसलेल्या म्हशींना टाळून त्या धावू शकतील का हा भाग वेगळा.
हा गमतीचा भाग राहणार नाही, यावरही मार्ग निघतील कारण ए-आयशी संबंधित तंत्रज्ञान म्हणजेच नॅचरल लँग्वेज प्रोसेसिंग, रोबोटीक्स, चिप डीझाईनिंग यात सतत नवीन काहीतरी घडतं आहे. ए-आयमुळे डिजीटल आर्थिक व्यवहार आणि गोपनीय माहितीची देवाणघेवाण अधिक सुरक्षित, सोपी व्हायला मदत होणार आहे. स्पर्धेत मागे पडलेल्या मायक्रोसॉफ्ट या विख्यात कंपनी साठी तर ए-आय वरदान ठरतंय.
२०३० पर्यंत पर्यावरणस्नेही तंत्रज्ञानात ए-आयचा वाढता वापर जागतिक अर्थव्यवस्थेत तब्बल ५.२ ट्रिलियन डॉलर्सची भर घालेल असा मायक्रोसॉफ्टचा अंदाज आहे.
दुसरीकडे क्रिएटीव्ह लेखनासाठी ए-आय उपलब्ध झाल्याने हातातली कामं गमावलेली अमेरिकन लेखक मंडळी आत्ताच आंदोलन करायला बसली आहेत. वकील, पत्रकार, कॉटेंट तयार करणारे, डीझायनर्स सर्वांचं धाबं दणाणलं आहे. ए-आय गर्लफ्रेंडच्या नादी लागून थेट ब्रिटनच्या राणीच्या हत्येचा प्लॅन करणार्‍या भारतीय तरूणाला अटक झालेली आहे. डीप फेक मुळे सत्य असत्यामधली सीमारेषा धूसरच नव्हे तर नष्ट होऊ शकते त्यामुळे दिवंगत भौतिकशास्त्रज्ञ स्टीफन हॉकिंग आणि उद्योजक एलोन मस्क यांसारख्या कित्येकांनी एआयच्या संभाव्य धोक्यांबद्दल सचेत केलं आहे.
ए-आयला मूल्यांची चाड नाही. अवैध डिजिटली नियंत्रित शस्त्रांचा वापर त्यामुळे वाढेल. माणसाचं माणूसपण संपवणारं तंत्रज्ञान आपल्याला नको आहे असं मानणारा वर्गही वाढतो आहे.
या पार्श्वभूमीवर एकाच वेळी प्रचंड कुतूहल आणि भीती अशी वापरकर्त्यांची संमिश्र मनोवस्था आहे.
त्याचबरोबर ए-आय म्हणजे बेरोजगारीची टांगती कु-हाड असं वाटणार्‍यांना नारायण मूर्तींसह अनेक दिग्गजांनी दिलासा दिला आहे. ते म्हणतात, कॅल्क्युलेटर आला तेव्हाही आता अकाउंटंटच्या नोकर्‍या जातील अशी लोकांना भीती वाटत होती. #बदलाचा_स्वीकार_आणि_त्यानुसार_आवश्यक_त्या_कौशल्यांचा_अंगीकार हेच कोणत्याही आव्हानावर मात करण्याचं सूत्र आहे .ए-आयही त्याला अपवाद नाही.
यासाठी आपल्याला आपली तंत्रज्ञानविषयक समज (टेक्नीकल कोशंट) वाढवायला हवी आहे. मात्र आपल्याला चांद्रयान नक्की कसं काम करेल, त्यातून तंत्रज्ञानविषयक काय सुविधा मिळू शकतील हे जाणून घेण्यापेक्षा रस आहे तो त्यामागची टीम देवदर्शनालाच का गेली, संबंधित टीममधल्या बायकांनी साड्या नेसून संस्कृती जपली किंवा कसे अशा चर्चा करण्यात. या दिनाच्या निमित्ताने याचा अवश्य विचार करूया.
ए-आयच्या जनरेटीव्ह प्रोग्रामला ,चॅट-जीपीटीला आत्ता सहज ए-आयवरच एक कविता करायला सांगितली. मराठीचं त्याचं ज्ञान अद्याप दिव्य आहे पण इंग्लीशमध्ये ते किती चुरुचुरु आणि मार्मिक लिहितं पाहा. अधिक काय बोलणे !
In a world of #AI, let's have a laugh,
Pros and cons, the quirky epitaph.
Machines with wit, they'll make you smile,
But watch out, humans, they might run the mile!
Pros, oh so sweet, AI's delightful charms,
They automate tasks, saving us from harms.
Efficiency and speed, they never cease,
But don't worry, humans, you still have peace!
Cons, oh dear, AI's mischievous side,
Algorithmic glitches, where do they hide?
They might steal your job, a bit of a blow,
But fear not, humans, your creativity will glow!
So embrace the AI, the future's bright,
With humor and innovation, we'll find the light.
Work together, hand in circuit, heart in hand,
For a world where AI and humans happily expand!
Wish you all a Happy Artificial Intelligence Appreciation Day 
