#कुठे_नेऊन_ठेवलाय_महाराष्ट्र_माझा, #love, #photography, #fashion, #nature, #OreoHorrorStories, #स्वच्छभारत, #जगात_भारी
या सगळ्या असंबद्ध शब्दांमध्ये कॉमन काय आहे तर हॅशटॅग ! प्रत्येकाचा संदर्भ, वापरण्यामागचा उद्देश वेगळा पण स्थळ एकच - सोशल मिडिया. त्यावरच्या अवाढव्य जगात कानामागून येऊन प्रचंड लोकप्रिय झालेले चिन्ह म्हणजे हॅश आणि ठराविक सलग शब्दसमूहाआधी ते वापरले की तयार होतो हॅशटॅग. पूर्वी ट्रिंग-ट्रिंग करणार्‍या जुन्या फोनच्या डायलपॅडवर कोपर्‍यात मुकाट्याने बसणारे हे चिन्ह आता सोशल मिडियावर धुमाकूळ घालते आहे. मजकुरातल्या मुद्द्याकडे वाचकाचे लक्ष वेधून घेण्यासाठी, समान विषयावर पोस्ट करणार्‍यांना एकमेकांशी जोडण्यासाठी, एखादा विषय सोशल मिडियावर गाजता ठेवण्यासाठी , पोस्टच्या ढिगार्‍यातून हव्या त्या विषयाची पोस्ट शोधायला मदत होण्यासाठी किंवा केवळ फॅशन म्ह्णून हॅशटॅगचा प्रचंड वापर होतो आहे. त्याला भाषेचे बंधन नाही. ’पाऊंड’ या वजनासाठी वापरल्या जाणार्‍या मापकाचे हे चिन्ह आता सोशल मिडियावर एखाद्या शब्दाचे, वाक्याचे वजन वाढवण्यासाठीही यूजर वापरू लागले आहेत.
एखाद्या महत्वाच्या विषयाबद्द्ल लिहिण्याआधी पाउंडचे ( हॅशटॅग) चिन्ह वापरा, असे आवाहन सर्वप्रथम ख्रिस मेसीना या तंत्रप्रेमीने २००७ मध्ये ट्वीटरवर केले. त्यामुळे आवडीच्या किंवा विशिष्ट विषयाशी निगडीत ट्वीट्सचा मागोवा घेणे यूजर्सना सोपे झाले. हळूहळू या चिन्हाच्या मदतीने सगळ्या सोशल मिडियाचे वापरकर्ते वेगवेगळ्या स्वरूपाच्या अभिव्यक्तीसाठी हॅशटॅग तयार करू लागले. सोशल मिडिया लगोलग त्याची सूची तयार करत असल्याने यूजरला त्या कीवर्डशी संबंधित सगळ्या पोस्ट्स अवलोकनासाठी उपलब्ध होऊ लागल्या.
सुरूवातीला केवळ ट्वीटरच्या यूजर्सनी उचलून धरलेली ही कल्पना इतर प्लॅटफॉर्मबरोबरच सध्या इन्स्टाग्रामवरच्या युवावर्गात अक्षरश: बोकाळली आहे. उदा: कोणी प्रवासाबद्दलची पोस्ट टाकली तर त्यावर जर्नी, समर, ट्रेक, नेचरलव्ह असे मोजके हॅशटॅग न वापरता त्याशिवाय फन, पार्टी, बेस्टी, लाईफ, फिटनेस, व्हेकेशन, अलाणा, फलाणा अशी हॅशटॅगची दाटी केल्याशिवाय आपण ’कूल’ ठरणार नाही असे त्यावरील बहुतेक युवा-यूजर्सना वाटू लागले आहे. हॅशटॅग मूळ पदार्थात मिठासारखे चव आणण्यापुरते वापरायचे असतात, खारट करण्याइतके नाही हे भान बाळगणे गरजेचे आहे. अर्थात हॅशटॅगच्या मदतीने आपली पोस्ट वेगाने अनेकांपर्यंत पोचावी हा त्यांचा मुख्य उद्देश असतो. सध्या सोशल मिडियावर #BlackandWhite फोटो पोस्ट करण्याचा ट्रेंड सुरू आहे. एखादा ट्रेंड अती झाला की #मधुमास_आवरा अशा गमतीदार हॅशटॅगची पण इथे चलती असते.
आपल्या उत्पादन किंवा सेवेचे नाव ऑनलाईन सर्वतोमुखी व्हावे म्हणून उद्योगसंस्था हॅशटॅगचा खुबीने वापर करतात. लोकांच्या मनात उत्पादनाविषयी उत्सुकता निर्माण करण्याचे, जाहिरात मोहिमा ग्राहकापर्यंत नेण्याचे काम हॅशटॅग सहजपणे करतात. #ShareACoke किंवा #JustDoIt किंवा #बिल्कुलदेसी सारख्या अभियानांनी त्यांच्या ब्रँडची सोशल मिडियावर चांगलीच प्रसिद्धी केली होती. मनोरंजन क्षेत्राचे तर हॅशटॅगशिवाय पान हलत नाही. "अमुक हॅशटॅग वापरून तुमचा फोटो पोस्ट करा, बक्षीसे जिंका" अशा स्वरूपाचे आवाहन करून वेबमालिका, सिनेमाचे प्रमोशन कायम सुरू असते. साधारणपणे हे हॅशटॅग खुसखुशीत असतात. ग्राहकाला सहज उद्युक्त करतात, तरूणांना भुरळ घालतात आणि व्यवसायाचे गणित काहीसे सोपे करतात.
हॅशटॅग अनेकदा गंभीरपणे भूमिका करतात ती एका ठिणगीची. कधी ही ठिणगी जागीच विझून जाते तर कधी वणव्यासारखी पसरते. कधी मोठ्या सामाजिक बदलाची नांदी ठरते तर कधी राजकीय सत्ता उलथवायला हातभार लावते. कितीतरी जागतिक सामाजिक घडामोडी, राजकीय चळवळींना याने बळ दिले आहे.
२०१३ मध्ये अ‍ॅसिड अटॅकमधून वाचलेल्या लक्ष्मी अगरवालने #StopAcidSale हॅशटॅगच्या व याचिकेच्या माध्यमातून ऑनलाईन पाठिंबा मिळवला त्यानंतर ३२६ कलमानुसार अ‍ॅसिड अ‍ॅटक हा गुन्हा मानण्यात आला.
ऑक्टोबर २०१७ मध्ये अलिसा मिलानो या अभिनेत्रीने एका हॉलीवूड निर्मात्याच्या वर्तनाच्या विरोधात ट्वीट केले व लैंगिक शोषणाचा बळी ठरलेल्या महिलांना #MeToo (मीटू) हॅशटॅग अंतर्गत व्यक्त होण्याचे आवाहन केले. अल्पावधीतच जगभरातून अनेक महिलांनी हिमतीने आपबीती कथन केली. काही जणींना न्याय मिळाला , काहींना किमान दाद मागता आली. काही विकृतांना चाप बसला. दुरूपयोग होण्याच्या शक्यतेवरून या मोहिमेवर काही प्रमाणात टीकाही झाली परंतु अनेकींच्या दमन झालेल्या भावनांचा यामुळे जसा उद्रेक झाला तसा निचराही. सायबर जगात स्त्रीवादाला उमेद आणि आवाज देण्याची किमया या हॅशटॅगने केली.
२०१३ मध्ये ट्रेवन मार्टिन या कृष्णवर्णीयाच्या मारेकर्‍याची निर्दोष सुटका करण्यात आली. याचा निषेध करण्यासाठी व या अन्यायाकडे जगाचे लक्ष वेधण्यासाठी काही कार्यकर्त्यांनी #BlackLivesMatter हा हॅशटॅग चालवला. २०१४ मध्ये मायकेल ब्राऊनच्या खुनानंतर वर्णभेदाचा मुद्दा या हॅशटॅगसह ऐरणीवर आला. मे २०२० मध्ये निदर्शने करणार्‍या जॉर्ज फ्लॉयडची गोर्‍या पोलिसाने अमेरिकेत नृशंस हत्या केली तेव्हा मात्र या हॅशटॅगला सामूहिक आक्रोशाचे स्वरूप आले. या मुद्द्याला जगाच्या कानाकोपर्‍यातून पाठिंबा मिळाला. सोशल मिडीयाबाहेरच्या जगात अनेक संस्थांचे दबावगट या घटनेविरोधात उभे राहिले. या सगळ्यांना एका सूत्रात ओवण्याचे मोठे काम या हॅशटॅगने केले.
तंत्रज्ञानाबरोबर हॅशटॅग सुद्धा बद्लणारच. त्याची पुढची पिढी आहे ’Hashtags 2.0’.
हे हॅशटॅग अधिक संवादी आणि चळवळे असणार आहेत. नुसते मख्ख निळे शब्द असे त्यांचे रूप नसेल तर कृत्रिम बुद्धीमत्तेच्या मदतीने ते यूजरला वैयक्तिक प्रतिसाद देऊ शकतील. ते जणू आपले बुद्धीमान सहचर असतील. सोशल मिडियाच्या मर्यादा ओलांडून ते आता स्मार्ट वॉचेससारख्या आपण परिधान करत असलेल्या गॅजेट्सपर्यंत पोचतील. मनोरंजनकार, मार्गदर्शक आणि मदतनीस अशा तीन स्वरूपात हॅशटॅग आपल्या दिमतीला हजर असतील. विचार करा, फ्रीजवरचा हॅशटॅग आपल्याला नव्या पाककृती सुचवतो आहे, स्मार्ट हॅटवरचा हॅशटॅग आपल्या मूडप्रमाणे त्याचे रूप बदलतो आहे. ’फनी’ हा हॅशटॅग स्पर्श करताच त्याचे अ‍ॅनिमेटेड डोळे मिचकावून प्रतिसाद देतो आहे. अनाकलनीय वाटते हे सारे, पण फोनवर बोलणारा माणूस आपल्याला प्रत्यक्ष बघता येऊ शकतो ही आज अगदी साधी वाटणारी गोष्ट मागच्या पिढीला जादुई वाटली होती.
हॅशटॅग आपल्याला सांगतो- "व्यक्त व्हा. एकट्याने सोसू नका. एकट्याने मजाही करू नका. माझा वापर करा म्हणजे हा अनुभव सार्वत्रिक आहे हे तुम्हाला कळेल. माझ्यासह व्यक्त व्हा - तुम्हाला न्याय मिळेल, निदान एका सकारात्मक बदलात , हे जग अधिक चांगले घडवण्यात तुमचाही सहभाग असेल. मी नसतो तर तुमची पोस्ट क्षणभंगुर राहिली असती. माझ्यामुळे ती डिजिटली चिरंजीव होऊ शकते. अनामिकाला जगन्मित्र बनवण्याचे सामर्थ्य माझ्यात आहे." एक चिमुकले चिन्ह इतक्या, अगदी #रजनीकांत पेक्षा भन्नाट करामती करू शकेल असे कुणाला स्वप्नातही वाटले नसावे. नाही का!
-------------------------
