प्रोजेक्शन रुम आणि सिनेमा

 ज्येष्ठ मंडळींना जिना चढायचा त्रास नको म्हणून बर्‍याच दिवसांनी जवळच्या जुन्या सिनेमाहॉलला गेलो होतो. आधीचा शो संपायला जरा वेळ होता. सोबत आलेले वझेकाका म्हणाले ’आपण प्रोजेक्शन रुम पाहायची का!'

एके काळी भुसावळकर असल्याने आणि सिनेमाच्या रीळांच्या पेट्या गावोगावी जात तेव्हा #भुसावळ हे प्रमुख वितरण केंद्र असल्याने लागेल तो प्रत्येक #सिनेमा पाहायचा जणू दंडक होता.

ब दर्जा सोडला तर मासेस, क्लासेस, समांतर, मसाला असा कोणताही भेदभाव न करता आम्ही सगळे सिनेमे सारख्याच उत्साहाने आणि मनोभावे पाहत असू. सर्व वडिल मंडळींनी रेल्वेत नोकरी करणे (व मुलांनी सिनेमे पाहाणे) हा गावचा शिरस्ता होता.

तेव्हापासून या प्रोजेक्शन रूम बद्दल आणि तिथून येणार्‍या झोतातून पडद्यावर जादुई जग निर्माण करणार्‍या तंत्राबद्द्ल कुतूहल होते.

तिथल्या दादांनी परवानगी तर दिलीच , फोटोही काढू दिले. रीळ/रील लावायची मशीन बाजूला अँटिक पीस सारखी मुकाट्याने उभी होती. मशीनचे सगळे भाग, त्यावर रील कशी चढवली जाई, आवाज कसा नियंत्रित केला जाई याचीही त्यांनी माहिती दिली. चाळीस वर्षांपासून ते प्रोजेक्शन रुम सांभाळतअसल्याने त्यांच्याकडे सगळी उत्तरे तयार होती.

सध्या वापरात असलेले आधुनिक वेब app, त्याची लायसन्स पद्धत, त्याचे बॅटरी बॅकअप याबद्दलही त्यांनी तितकीच सविस्तर माहिती दिली. (Photos attached) या तंत्रामुळे रील तुटणे, पडद्यावर चांदण्या चमकणे, मध्येच म्यूट होणे (मग आवाssज म्हणून प्रेक्षकांनी ओरडणे), रीलचा नंबर चुकणे (त्यामुळे भलताच सीन सुरु होणे) वगैरे गमतीला आपण मुकलो.

रीलचे जुने प्रोजेक्टर बघताना भुसावळच्या म्युनिसिपल पार्कची आठवण आली. तिथल्या प्रत्येक गल्लीत एकेका सिनेमा कंपनीचे ऑफीस असे. प्रिमियरच्या आधी दोन्ही बाजूंनी सिनेमाचे पोस्टर चिकटवलेल्या त्रिकोणी ढकलगाडीची बँडवाजा व गॅसबत्तीसह वरात निघे. पुढे एक जण हँडबिल फेकत चालत असे. पोस्टरवरचे नट नट्यांचे चेहरे गुबगुबीत असत आणि ते एकाच गुलाबी रंगात रंगवलेले असत. शिवाय दररोज सिनेमाच्या जाहिरातीची रेकॉर्ड वाजवत सायकलरिक्षा फिरत असे. त्यात आधी सिनेमातले काही डायलॉग असत. मग सिनेमातल्या एखाद्या गाण्याचा तुकडा. शेवटी स्थानिक, गरिबांच्या अमीन सयानीच्या आवाजात ’तो बहना भाईयो देखना ना भूलिए, अपने पूss रे परिवार के साथ, रोजाना चाssर खेलो में ,भुसावल के अलिशाssss न शिरि मामाजी टाकीज के इर्रुपेरी परदेपर.... पुढे सिनेमाचे नाव इको इफेक्ट देऊन तीन वेळा’.

हे ऐकताच सिनेमा पाहायचा दिवस , शो आणि कंपनी ठरवणे, परवानगी मिळावी म्हणून घरात विशेष चांगले वागणे, ठरल्या दिवशी गर्दीत घुसून तिकिटे काढणे आणि आधीचा शो संपताच मुंबईच्या लोकलमध्ये ज्या वेगाने शिरावे लागते तशी आत मुसंडी मारून धावत पंख्याखालची जागा पकडणे यात आम्ही तरबेज असू.

हा आहे रामू, याला आहेत नऊ मुलं.. मग रामूचे आयुष्य कसे दु:खी , त्यानंतर श्यामू येई त्याला दोनच मुले असल्याने तो कसा सुखी.. ही जाहिरात येई, मग पडद्यावर थरथरणारी तुटत जुळत कशीबशी दिसणारी इंदिरा गांधी किंवा बापूंची छोटी लपलपती डॉक्य़ुमेंटरी (ती मध्येच फास्ट फॉरवर्ड होई त्यामुळे बापूंची दांडीयात्रा चार्ली चॅप्लिनच्या वेगाने सुरू होई), एक तितली अनेक्क तितलियाँ वगैरे. विको, निरमा आणि लिरिलच्या जाहिरातीने सांगता आणि मग सेन्सॉर बोर्डाचे सर्टिफिकेट एकदाचे दिसले की सगळ्या मेहनतीचे चीज होई.

नंतर अद्याप तो सिनेमा न बघितलेल्या मैत्रिणीला त्याची स्टोरी सांगितल्याशिवाय हे प्रकरण सुफळ संपूर्ण होत नसे. या सगळ्या planning to narration स्किलचा पुढे फार उपयोग झाला

तूर्त प्रोजेक्टर दादांना धन्यवाद. त्या गूढ खोलीबद्दलचे कुतूहल शमविल्याबद्दल आणि नॉस्टेल्जिक केल्याबद्दल. तुमच्या काय आहेत पूर्वीच्या सिनेमाविषयीच्या आठवणी !