आपल्या देशाचा उल्लेख ’भारत’ असा करायचा की ’इंडिया’ हा विषय सध्या ऐरणीवर आला आहे. G20 परिषदेच्या आमंत्रणपत्रिकेवरही आवर्जून ’प्रेसिडेंट ऑफ भारत’ असा उल्लेख करण्यात आला होता. ’भारत’ हेच नाव वापरायचे असेल तर राजकीय उलथापलथीबरोबरच तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रातही काही बदल होऊ शकतील.
हे काहीसे ’आपले नाव + मधले नाव + आडनाव’ या पद्धतीचे वाटते आहे नं! तर ते तसेच आहे.
वेबसाईटच्या बाबतीत नावाच्या पहिल्या भागात राज्याचे / रेल्वे बोर्डाचे नाव, मधल्या भागात शासकीय म्हणून gov अथवा कंपनी म्हणून co पण शेवटच्या भागात मात्र तिन्ही वेबसाईट भारतीय भौगोलिक प्रदेशासाठी कार्यरत असल्याने ".IN" वापरण्यात आले आहे. त्यामुळे वेबसाईट अधिक विश्वासार्ह वाटते.
इंग्लंडसाठी .UK चीनसाठी .CN असा प्रत्येक देशासाठी वेबसाईटच्या नावाच्या शेवटी वापरायचा कोडशब्द निश्चित करण्यात आला आहे.
#ICANN ही संस्था याचे नियमन करते. भारताने आता 'इंडिया' निर्देशक कोड बदलायचा ठरवला तर काय असा प्रश्न ’बिझनेस टुडे’ने उपस्थित केला आहे. भारत शब्दाशी सुसंगत ".BR" किंवा " .BH" किंवा ".BT" असा कोड वापरायचे ठरवले तर हे कोड अनुक्रमे ब्राझील, बहारीन आणि भूतानला अगोदरच देण्यात आले आहेत. मग दोन ऐवजी जास्त अक्षरे वापरायची की ".IN" आहे तसेच चालू ठेवायचे ! अर्थात वेबसाईटच्या रूपात, त्यामधल्या माहितीत तसेच सर्वसामान्य वापरकर्त्यांना याने काहीही फरक पडणार नाही फक्त वेबसाईटच्या नावाचे शेपूट तेवढे बदलेल.
माणसाचे नाव ही जशी त्याची जगातली ओळख असते तसेच वर्ल्ड वाईड वेब (www) मध्ये वेबसाईटचे नाव म्हणजेच डोमेन नेम ही तिची ओळख असते. भारतीय माणसाचे नाव ही तशी गुंतागुंतीची गोष्ट आहे. काही तर चक्क आपली पदवी, साहेब किंवा राव अशा उपाध्या असे बरेच डबे स्वत:च जोडून लांबलचक नाव वापरतात. कुणी आपल्या आडनावाच्या आधी मूळ गावाचे नाव किंवा नावानंतर पूर्वजांच्या पदाचे नाव जोडतात. वेबसाईट्च्या बाबतीत याला सबडोमेन म्हटले जाते. (जसे gov)
एकाच नावाची अनेक खरी (आणि सोशल मिडीयावर फेक देखील) माणसे असू शकतात. वेबसाईटचे पूर्ण नाव मात्र जगात एकमेव -युनिक असते. उदा: https://www.wikipedia.org
एखाद्या प्रसिद्ध व्यक्तिला स्वत:बद्दल, उद्योगसमूहाला आपल्या उत्पादन किंवा सेवेबद्दल, संस्थेला आपल्या कार्याबद्दल किंवा प्रकल्पांबद्दल अधिकृतरित्या सविस्तर माहिती द्यायची असेल तर ते काम वेबसाईटच करू शकते. सोशल मिडियावर त्यांची अनेक पेजेस असू शकतात पण त्यांची अस्सल ओळख म्हणजे वेबसाईट. इंटरनेटवरचे त्यांचे एक प्रकारचे दुकान. ग्राहकाला हवा असलेला माल किंवा सुविधा आणि माहिती इथे आकर्षक पद्धतीने मांडून ठेवलेली असते.
दुकानाचे नाव जितके मजेदार आणि अर्थपूर्ण तितका ग्राहकांचा तिकडे ओढा जास्त. हे नाव म्हणजे फक्त एक शब्दसमूह नसतो तर ती आभासी जगातली त्या व्यक्ती, उद्योग किंवा संस्थेची लोकांच्या मनातली छबी असते. त्यामुळे व्यावसायिक आपल्या व्हिजिटींग कार्डवर किंवा संस्था आपल्या पत्रकांमध्ये वेबसाईटचा उल्लेख न चुकता अभिमानाने करतात.
नुसत्या नावावरुन वेबसाईटचा उद्देश स्पष्ट व्हायला हवा. ही ताकाला जाऊन भांडे लपविण्याची जागा नाही, तरच ते सर्च न करताही लोकांच्या लक्षात राहू शकते आणि त्यांना वेबसाईटला भेट द्यावीशी वाटते. उदा: makemytrip.com, bookmyshow.com, shaadi.com, policybazzar.com, cardekho.com, gaana.com, firstcry.com ’सिर्फ नाम ही काफी है’.
.
ही नावे कुठून मिळतात ! इंटरनेटवर वेबसाईटच्या (डोमेन) नावांची नोंदणी करण्याचा अधिकार असलेल्या godaddy, hostgator सारख्या अनेक रजिस्ट्रार कंपन्या आहेत. त्यांच्या वेबसाईटवर जाऊन आपल्याला हवे ते नाव (अर्थात उपलब्ध असल्यास) बुक करता येते.
खूप जास्त कपडे बघण्याच्या नादात आवडलेला पण सध्या बाजूला काढून ठेवलेला ड्रेस शेजारची व्यक्ती पटकन विकत घेऊन टाकते तसे होऊन चांगले नाव हातचे जाऊ शकते. नाव निश्चित करतानाच आडनाव (एक्स्टेन्शन) ठरवावे लागते. आपण ".IN" विषयी सुरुवातीला बोललो पण .com हे आंतरजालावरचे सर्वाधिक लाडके आडनाव आहे. उदा: google.com, facebook.com, twitter.com इ.
जगात पहिली नोंद झालेली अमेरिकेतील संगणक निर्मात्या कंपनीची वेबसाईट/ डोमेन नेम सुद्धा symbolics.com एकूण .com चा प्रवास सर्वात दीर्घ आहे. कॉम हे कमर्शियलचे लघुरुप.
.com ऐवजी आपल्या व्यवसाय किंवा संस्थेच्या स्वरूपानुसार .net (नेटवर्क) .org (ऑर्गनायजेशन-संस्था) ,edu (एज्युकेशन-शैक्षणिक विभाग) अशी ’आडनावे’ देखील मिळवता येतात. हल्ली अधिक वैशिष्ट्यपूर्ण .hospital, .club, .online, .art, .restaurant अशी आडनावे सुद्धा उपलब्ध आहेत अगदी .pizza किंवा .ninja सुद्धा. पण ती बर्‍यापैकी महाग आहेत आणि तितकी प्रचलित नाहीत.
महाग! होय. वेबसाईटचे नाव बुक केल्यावर रजिस्ट्रारला वार्षिक शुल्क द्यावे लागते. वेबसाईटचे नाव हे कंपनी/संस्थेचे आंतरजालावरचे अस्तित्व असते त्यामुळे ते नाव ताब्यात ठेवणे गरजेचे असते. अनेक वलयांकित व्यक्ती आपल्या नावाशी निगडित विविध डोमेन नेम इतरांनी त्याचा गैरवापर करु नये म्हणून बुक करून ठेवतात.
दरवर्षी शुल्क भरून या नावाचे नूतनीकरण करावे लागते नाहीतर ते हातून जाते. काही चलाख कंपन्या असे डोमेन नेम लगेच विकत घेऊन चढ्या भावाने त्याची पुनर्विक्री करतात.
छोटे ,नवे उद्योग किंवा ब्लॉगलेखक, नवोदित कलाकार यांना हे भाडे परवडत नाही किंवा स्वत:ची वेबसाईट तर हवी असते पण शक्यतो तिचे नाव मोफत मिळावे असे वाटते. त्यांना विशिष्ट वेबसाईटमध्ये स्वत:चा हव्या त्या नावाचा कप्पा फुकट मिळवता येतो. फुकट असल्याने इथे मालक वेबसाईटचे नियम आणि मर्यादा पाळाव्या लागतात शिवाय नावापुढे मालकाचे नाव जोडलेले असते. उदा: .wordpress.com
अमिताभ बच्चन यांची ब्लॉगसाईट देखील srbachchan.tumblr.com या पत्त्यावर म्हणजेच tumblr या फ्री साईटवर आहे. अर्थात अमिताभ यांना tumblr ची गरज नसून tumblr साठी अमिताभचा ब्लॉग भूषणावह आहे. असे मोफत कप्पे वाटण्यात मालक कंपनीला फायदा काय ! गुगलला आपल्याला मोफत सर्च सुविधा देण्यात किंवा फेसबुकला आपल्याला मोफत अकाउंट वापरु देण्यात आहे तोच. जाहिराती आणि मिळणारा मूल्यवान डाटा.
ज्या नावासाठी एवढा खटाटोप करायचा ते शब्दश: नावापुरते असते. आपण आपल्या मोबाईलच्या फोनबुक मधून एखाद्याचे नाव क्लिक करुन त्याला कॉल लावतो तेव्हा ते कनेक्शन आपल्या दोन नावांमध्ये नसून आपल्या दोन फोन नंबरमध्ये असते. अगदी तसेच आपण जेव्हा एखाद्या वेबसाईटचे नाव ब्राउजरवर टाईप करतो तेव्हा डोमेन नेम सर्व्हिस सिस्टीमकडे विचारणा केली जाते की या नावाशी संबंधित नंबर काय आहे. या नंबरला आयपी अ‍ॅड्रेस म्हणतात. या सिस्टीमकडे फोनबुकसारखीच वेबसाईटचे नाव आणि संबंधित आयपी अ‍ॅड्रेस याची यादी असते. त्यात पाहून तो आयपी आपल्या ब्राउजरला कळवते. "http" प्रोटोकॉलच्या साहाय्याने, हव्या असलेल्या वेबसाईटचे मुख्य पान त्यावर झळकू लागते. हे सगळे पार्श्वभूमीवर क्षणार्धात घडते.
ही सुविधा नसती तर आपल्याला नावाऐवजी प्रत्येक वेबसाईटचा आयपी नंबर लक्षात ठेवून कनेक्ट व्हावे लागले असते. उदा: irctc.co.in या भारतीय रेल्वेच्या वेबसाईटचा आयपी अ‍ॅड्रेसआहे 103.252.142.21 एवढा मोठा नं लक्षात ठेवणे कठीण आहे. समजा ठेवला तरी असे किती नं लक्षात ठेवणार. कित्येकांना इतरांचा काय स्वत:चा सुद्धा फोन नं चटकन आठवत नाही मग आयपी नंबर कुठून आठवणार. भविष्यात इंटरनेटच्या वेगाने होणार्‍या विस्तारामुळे आकडे लक्षात ठेवून कनेक्ट होणे अत्यंत कठीण होत जाईल हे लक्षात घेऊन पॉल मॉकापेट्रीसच्या चमूने नोव्हेंबर १९८३ मध्ये फोनबुकसारखी डोमेन नेम सिस्टीम विकसित केली आणि www आपल्या मुठीत आणून ठेवले.
थोडक्यात संस्थाचालक /व्यावसायिकांना फक्त आपल्या वेबसाईटसाठी चपखल नाव शोधावे लागते. समजा teacherstalking.com नाव निवडले तर कुणी ते teacher stalking असेही वाचू शकते. एकूण इतरांना नावे ठेवणे सोपे असले तरी वेबसाईटसाठी अनुरूप ,रोचक आणि सूचक नाव निवडणे हे कौशल्याचे काम आहे. पुलंच्या शब्दात सांगायचे तर आपल्याच मुलांची अगम्य नावे ठेवणार्‍यांना किंवा ’हा आमचा विनोद किंवा प्रताप’ अशी सांगणार्‍यांना वेबसाईट तयार करून घ्यायची झाली तर त्यासाठी स्वत: नाव शोधणे टाळावे.
त्यासाठी कल्पक नावे सुचवणार्‍या अन्य वेबसाईटची मदत घ्यावी कारण शेक्सपीअर काहीही म्हणो, ’नावात काय आहे’ हे गट बदलला तरी पक्षाच्या नावाला चिकाटीने चिकटून राहणारे महाराष्ट्रातील राजकीय नेते जास्त चांगले सांगू शकतील. हे लिहित असतानाच एका वेबसाईटच्या रंजक नावाची जाहिरात टीव्हीवर दिसतेय mutualfundssahihai.com
