मोबाईल वापरणार्‍या प्रत्येकाचा या निळ्या दाताच्या तंत्रज्ञानाशी म्हणजेच ब्लूटूथ शी संबंध येतो. स्मार्ट वॉच वापरायचे असेल, आपल्या मोबाईलमधल्या फाईल्स शेजारच्या मोबाईलमध्ये पटकन पाठवायच्या असतील, कार चालवताना कॉल करायचा असेल, हेडफोन लावून संगीत ऐकत धावायचे असेल, लॅपटॉपला वायरविना कीबोर्ड जोडायचा असेल, वेब कॅमेरा वापरायचा असेल तर ब्लूटूथ हवेच. वायरच्या बंधनापासून मुक्ती देणारे हे ब्लूटूथ नावाचे तंत्रज्ञान आपल्या चांगल्या परिचयाचे झाले आहे. याचा वापर मात्र मर्यादित अंतरापुरताच करता येतो. आधी ते जेमतेम १० मीटर अंतरापर्यंत काम करायचे. नवे व्हर्शन २०० ,२५० मीटर अंतरापर्यंत काम करू शकते.
पण ब्लूटूथ हे काही ओटीपी किंवा जीबी सारखे संक्षिप्त रूप नाही मग हे विचित्र नाव का असावे या तंत्रज्ञानाला !हे नाव सहस्त्रकापूर्वी होऊन गेलेल्या राजा हॅराल्ड “ब्लूटूथ” गॉर्मसन याच्यावरून ठेवण्यात आले आहे. राजा हॅराल्ड दोन गोष्टींसाठी प्रसिद्ध होता: इ.स ९५८ मध्ये त्याने डेन्मार्क आणि नॉर्वेला एकत्र केले म्हणून त्याचे नाव गाजले. त्याच्या मुत्सद्देगिरीमुळे अंतर्गत युद्ध करणारे देश किंवा दोन पक्षांनी एकमेकांशी तडजोड केली असे म्हणतात.
दुसरे कारण म्हणजे त्याचा गडद निळा/राखाडी रंगाचा मृत दात. या दातामुळे त्याला ’ब्लूटूथ’ हे टोपणनाव मिळाले होते.
तर १९९६ मध्ये इंटेल, एरिक्सन आणि नोकिया या आयटी क्षेत्रातील तीन दिग्गज कंपन्यांचे प्रमुख ब्लूटूथ या तंत्रज्ञानाच्या प्रमाणीकरणासाठी एकत्र आले. प्रमाणीकरणाविना सॅमसंगच्या मोबाईलमधले गाणे ऐकवायला सोनीच्या ब्लूटूथ स्पीकरने नकार दिला असता आणि आपली ग्राहक म्हणून चांगलीच गैरसोय झाली असती. या बैठकीदरम्यान, इंटेल कंपनीचे जिम करडॅक यांना राजा हॅराल्ड ’ब्लूटूथ’ची आठवण झाली. त्या राजाने जसे स्कॅन्डिनेव्हियाला ( मुख्यत: स्वीडन, डेन्मार्क व नॉर्वे हे लगतचे देश मिळून तयार झालेला प्रदेश) एकत्र आणले तसेच आपण नजिकच्या डिजीटल उपकरणांना एकमेकांशी जोडू पाहातो आहोत. तेव्हा या सहयोगासाठी आपण ’ब्लूटूथ’ हा कोड शब्द वापरूया, असे त्यांनी सुचवले आणि सर्वांना ते पटले.
पुढे हे तंत्रज्ञान पूर्ण विकसित होऊन बाजारात आले तेव्हा त्याला साजेसे नाव द्यायले हवे असे सर्वांना गंभीरपणे वाटू लागले. रेडिओवायर किंवा पॅन (पर्सनल एरिया नेटवर्किंग) अशी वेगवेगळी नावे सुचवण्यात आली , पॅन हे नाव आघाडीवर होते. परंतु ’ब्लूटूथ’ याच शब्दाला इंटरनेटवर हजारोंनी पसंती दिली.
नाव नक्की करण्यासाठी ठरवलेली मुदत संपत चालली होती आणि याहून सरस नाव सापडले नाही. शेवटी ’ब्लूटूथ’ नावानेच बारसे झाले. वेगळेपणामुळे हे नाव लवकरच सर्वतोमुखी झाले, इतके की ब्लूटूथ हा या उद्योगक्षेत्रात लघु-अंतराच्या विना-वायर तंत्रज्ञानाला समानार्थी शब्द ठरला.
सुरूवातीला याचा लोगो राजा हॅराल्डच्या नावाची आद्याक्षरे एकत्र करून तयार करण्यात आला होता, यात आता थोडा बदल झाला असला तरी त्यातला बी कायम आहे.
संगणक इतर उपकरणांशी जोडणाऱ्या वायर्सची संख्या कमी करणे हा ब्लूटूथचा मुख्य उद्देश. या आधुनिक उपकरणांमध्ये ब्लूटूथ म्हणजे एक प्रकारची ट्रान्सीव्हर मायक्रोचिप बसवलेली असते. ब्लूटूथ स्पेसिफिकेशन प्रथम १९९४ मध्ये मध्ये हार्टसनने विकसित केले. हार्टसन त्यावेळी एरिक्सन कंपनीत काम करत होते. २० मे १९९९ ला ’ब्लूटूथ स्पेशल इंटरेस्ट ग्रुप’ची स्थापना झाली. त्यांनी हार्टसनच्या या संशोधनामध्ये तांत्रिक भर घालून ते अद्यावत केले. या ग्रुपमध्ये एरिक्सनसह सोनी, आयबीएम, इनटेल, तोशिबा आणि नोकिया या कंपन्यांचा सहभाग होता. हे तंत्रज्ञान IEEE802.15.1 म्हणूनही ओळखले जाते. IEEE या आंतरराष्ट्रीय संस्थेच्या मानकामुळे ब्लूटूथचा वापर जगभरातील सतराशे साठ कंपन्यांच्या शेकडो उपकरणांमध्ये एकाच पद्धतीने करणे शक्य होते.
’ब्लूटूथ कसे काम करते ते समजून घेणे सोपे आहे. आपण फोनवर बोलताना योग्य व्यक्तीशी बोलत आहोत ना याची आधी खात्री करतो. मग त्यांना आत्ता बोलणे शक्य आहे का हे विचारतो व त्यानुसार संवाद सुरू करतो अन्यथा फोन बंद करतो. याच पद्धतीने ब्लूटूथ उपकरणे आधी संपर्क करतात. मग स्वीकृती घेऊन माहितीची देवघेव करतात. ब्लूटूथने एका वेळी जास्तीत जास्त सात उपकरणांना जोडता येते. यातल्या मुख्य उपकरणाला मास्टर किंवा प्रमुख म्हणतात. त्याच्याशी जोडलेल्या उपकरणांना स्लेव्ह म्हणजेच गुलाम म्हटले जाते. खरे तर सहकारी म्हणायला हवे कारण उपकरणांची जोडणी प्रमुख नियंत्रित करत असतो इतकाच याचा अर्थ आहे. काम सुरू नसेल तेव्हा ते टाईमआऊट होऊन बॅटरीची बचत करते.
ब्लूटूथ तंत्रज्ञानाचा एक धोका म्हणजे ते जितके वापरायला सोपे तितकेच हॅक करण्यासाठीही. हॅकिंग नेमके कसे होते हे समजून घेऊया. ब्लूटूथ ही वायरलेस संवादासाठी आवश्यक असलेली एक प्रकारची भाषा आहे. आपण ब्लूटूथ ऑन करतो म्हणजे जवळपासच्या ब्लूटूथ ऑन असलेल्या उपकरणांना ’कोई है?’ असे विचारतो. जसे मोबाईल, लॅपटॉप, डिजिटल कॅमेरा , प्रिंटर, स्मार्ट वॉच, हेडफोन, स्पीकर, व्हिडिओ गेम वगैरे. जे आपल्या हाकेला ओ देतात त्यांची यादी आपल्याला त्यांच्या टेक्नीकल नावानिशी मोबाईलवर दिसते. त्यापैकी हवे ते उपकरण निवडून आपण आपले उपकरण त्याच्याशी जोडून घेतो व माहितीची देवाणघेवाण करतो. म्हणजे फाईल /फोटो पाठवतो, प्रिंट काढतो इ.
आता जसे आपण इतर उपकरणांना शोधू शकतो तसे ते ही आपले उपकरण किंवा मोबाईल शोधू शकतात. त्यांच्या लॅपटॉप किंवा मोबाईलच्या माध्यमातून ब्लूटूथची भाषा बोलत आपल्या मोबाईलमध्ये अनधिकृतरित्या प्रवेश करू शकतात. आपण मोबाईलमध्ये पासवर्ड, सुरक्षा वापरली नसेल तर आत शिरून त्याचे नियंत्रण मिळवू शकतात. त्यातील संवेदनशील माहिती चोरू शकतात. बर्‍याचदा आपल्याला याचा पत्ता ही नसतो. या प्रकारच्या हॅकिंगला ब्लूबगिंग किंवा ब्लूजॅकिंग असेही म्हटले जाते.
घरातून प्रवासाला निघताना आपण कुलपे नीट लागल्याची चारदा खात्री करतो पण सार्वजनिक जागी गरज नसताना आपल्या मोबाईलमधील ब्लूटूथ तसेच वायफाय खुशाल किंवा नकळतपणे ऑन ठेवतो. हॅकरला आयती संधी देतो. अशा ठिकाणी ते आठवणीने ऑफ करायला हवे म्हणजे आपण सुरक्षित राहू शकू.
ही चीप बसवलेल्या कठपुतळ्यांना दोरांऐवजी ब्लूटूथच्या तालावर नाचवणार्‍या लोककलावंताचे व्यंगचित्र नुकतेच पाहण्यात आले इतके हे तंत्र लोकप्रिय झाले आहे. गमतीचा भाग सोडला तरी स्वयंचलित असल्यानेच ब्लूटूथची व्याप्ती वेगाने वाढते आहे. ऑन /ऑफ करण्यापलिकडे आपल्याला काहीही करावे लागत नाही. त्याचा वीज वापर खूप कमी आहे. ब्लूटूथ उपकरणे इतर कोणत्याही मोबाइल फोनपेक्षा तीन टक्के कमी ऊर्जा वापरतात. थोडक्यात परिसरातील डीजिटल उपकरणांना बंधमुक्त करूनही चुटकीसरशी जवळ आणणारा अतिशय सोयीस्कर असा स्वस्त आणि मस्त पर्याय म्हणजे हे निळ्या दाताचे तंत्रज्ञान.
----------------------------------------------------------------------------------------------
