’कंटेंट इज द किंग’ या मथळ्याचा निबंध बिल गेट्सने १९९६ साली म्हणजे तब्बल २६ वर्षांपूर्वी मायक्रोसॉफ्टच्या वेबसाईटवर लिहिला होता. "येत्या काळात इंटरनेटवर कंटेंटच्या माध्यमातून खर्‍या अर्थाने कमाई करता येईल. अर्ध्या शतकापूर्वी झालेल्या टेलिव्हिजन क्रांतीने टीव्ही सेटच्या निर्मितीसह अनेक उद्योगांना चालना दिली पण माहिती आणि मनोरंजन क्षेत्रात कंटेंटचे महत्व ज्यांनी ओळखले ते या व्यवसायात अधिक यशस्वी होणार आहेत." असं भाकीत त्यात नोंदवणा‍र्‍या बिल गेट्सने बदलत्या काळाची पावलं किती अचूक ओळखली होती त्याचा प्रत्यय आज आपण ओटीटी (उदा: अमेझॉन प्राईम, नेटफ्लिक्स इ.) च्या पार्श्वभूमीवर घेत आहोत. माहिती आणि मनोरंजन क्षेत्राने आपलं जगणं व्यापून टाकलंय आणि अर्थकारणासह या सगळ्याच्या नाड्या कंटेंट नामक राजाच्या हातात आहेत.
पण कंटेंट म्हणजे नेमकं काय - इंटरनेट सारख्या परस्परसंवादी नेटवर्कचा विचार केला तर कंटेंटची ऐसपैस व्याख्या करता येईल. उदाहरणार्थ, संगणकातील किंवा मोबाईलमधील सॉफ्टवेअर हा सुद्धा एक अत्यंत महत्त्वाचा कंटेंट आहे. पण याचा आपल्याशी म्हणजे ग्राहकाशी थेट संबंध येत नाही. आपल्या दृष्टीने विचार केला तर आपण जे जे इंटरनेटवर किंवा इंटरनेटद्वारे बघतो, वाचतो, ऐकतो, डाउनलोड करतो ते सारे म्हणजे कंटेंट. आपण एखादे ई- वर्तमानपत्र वाचत असू, फेसबुक पोस्ट वाचत किंवा शेअर करत असू किंवा यूट्यूबवर व्हिडिओ पाहत असू किंवा अमेझॉन प्राईमवर एखादा सिनेमा, तर ही सगळी कंटेंटची विविध रुपं आहेत. या माहितीच्या ढिगार्‍यातलं काय निवडायचं हे आपण त्या कंटेंटच्या गुणवत्तेनुसार ठरवतो. मग हे कंटेंट प्रकरण या आधी नव्हतं का! अर्थातच होतं. आधी ते अगदी मर्यादित स्वरुपात होतं. कोणती पुस्तकं वाचायची, कोणते वर्तमानपत्र वाचायचे हे आपण त्या कंटेटचा दर्जा आणि मुख्य म्हणजे उपलब्धता पाहून ठरवत असू. म्हणजे चांगले इंग्रजी चित्रपट तेव्हा फक्त मोठ्या शहरातच झळकत असत. काही राज्यस्तरीय वर्तमानपत्रे विशिष्ट शहरांमध्येच वितरित होत. तरीही निवडीला थोडा फार वाव होता परंतु दूरदर्शन आणि आकाशवाणीला आयुर्विम्यासारखाच पर्याय नव्हता. त्यावर मिळतील त्या कंटेंटमध्ये आपण समाधान मानत असू. काही प्रमाणात गुणवत्ता नक्कीच होती, मूल्यव्यवस्थेचा पाया प्रत्येक संहितेला होता पण शासकीय चौकट आणि आर्थिक मर्यादा असल्याने काही कार्यक्रम अत्यंत एकसुरी आणि कंटाळवाणे देखील असायचे. मग मुक्त अर्थव्यवस्थेच्या हातात हात घालून आल्या सॅटेलाईट वाहिन्या. अहोरात्र उपलब्ध असणार्‍या या अमर्याद कंटेंटमधून निवड करायचे स्वातंत्र्य आपल्याला मिळाले त्यामुळे स्पर्धा, उलाढाल वाढली आणि या क्षेत्रात रोजगार/ व्यवसायाच्या अनेक संधी निर्माण झाल्या. परंतु खेळ, संगीत यांना वाहिलेल्या आणि उत्तम माहितीपट प्रदर्शित करणार्‍या काही वाहिन्यांचा अपवाद सोडला तर लवकरच बहुतेक वाहिन्यांद्वारे सुमार कार्यक्रम प्रेक्षकांच्या माथी मारले जाऊ लागले. ’सूर्यवंशम’ हा एकच सिनेमा एका वाहिनीने इतक्या वेळा दाखवला आहे की त्याची जागतिक रेकॉडमध्ये नोंद व्हावी. रिअ‍ॅलिटी शोच्या नावाखाली बालिश नाट्यमयता, इस्टेटीसाठी सालस नायिकेला छळणार्‍या बटबटीत मेकअपमधल्या खलनायिका, जग २१ व्या शतकात असताना नागिणीचा सूड वगैरे कथानकातच रमलेल्या टुकार आणि साचेबद्ध मालिका, अशा कंटेंटना वैतागलेला शहरी तरुण प्रेक्षकवर्ग कल्पनेच्या पलिकडल्या विषयांवर उत्तम ’ग्लोबल’ कंटेंट देणार्‍या ओटीटीकडे वेगाने ओढला गेला. कोरोनामुळे आलेला लॉकडाऊन शहरी वर्गासाठी सुसह्य करण्याचं बरचसं श्रेय ओटीटीवरील सिनेमा व वेब सिरीजना द्यायला हवं. चित्रपटगृहं बंद असल्याचा फटका सिनेक्षेत्राला बसला असला तरी ओटीटीमुळे अनेक चित्रपटांना ते उघडायची वाट बघत न बसता मोठा प्रेक्षकवर्ग मिळू शकला.
एकूण खर्‍या अर्थाने मनोरंजन क्षेत्रात आर्थिक क्रांती झाली ती ओटीटी प्लॅटफॉर्मच्या आगमनानंतर. ओटीटी म्हणजे ओव्हर द टॉप. आधी टीव्ही सेटला जोडलेला अँटेना जे काम करायचा ते ओटीटी तंत्रामुळे आपल्या हातातला इंटरनेटशी जोडलेला मोबाईल करु लागला. त्यामुळे मनोरंजन शब्दश: आपल्या मुठीत आले. इंटरनेटचा माध्यम म्हणून वापर करत वेबसाईट किंवा अ‍ॅपच्या मार्फत मुख्य सर्व्हरवरुन थेट आपल्या मोबाईल किंवा कॉम्प्युटरवर अवतरत अनेक मनोरंजन केंद्र सुरु झाली त्यात 2008 मध्ये रिलायन्स एंटरटेनमेंटने लॉन्च केलेला बिगफ्लिक्स हा भारतातील पहिला प्लॅटफॉर्म. मग झी फाईव्ह आणि सोनी लिव्हच्या लाँचनंतर 2013 मध्ये ओटीटीची जोरदार घोडदौड सुरु झाली. डिस्ने हॉटस्टार 2015 मध्ये मैदानात उतरला. मल्टीप्लेक्सला एखादा सिनेमा बघावा तेवढ्या दरात यावरचे सिनेमा, शो किंवा वेबमालिका आपल्या सोयीने हव्या त्या डिव्हाईसवर बघता येत असल्याने ग्राहकात रुपांतरित झालेले प्रेक्षक ओटीटीला प्राधान्य देऊ लागले. ’बिंज वॉच’ करायची म्हणजे एका सपाट्यात आवडत्या वेब मालिकेच्या एका सीझनचे सगळे भाग पाहण्याची क्रेझ वाढली.
सध्या ओटीटीवर गाजत असलेल्या काही भारतीय कार्यक्रमांकडे नजर टाकली तर त्यांचे विषय वैविध्य आणि आवाक्यामुळे आपण चकित होतो. यावरील सिनेमा किंवा वेबमालिकांचे विषय ’लोकल ते ग्लोबल’ असतात. त्यात तांत्रिक सफाई असते. त्यात माणसातल्या ग्रे शेड्स दिसतात. त्यात असामान्यांच्या कहाण्या असतात. त्यात समाजाची बधीर, गोठलेली अवस्था भंग करण्याची, व्यवस्थेला प्रश्न विचारण्याची ताकद असते. हे कंटेंट कधी प्रेक्षकांना विचारात पाडतात तर कधी भव्य काल्पनिक पट उलगडत निखळ मनोरंजन करतात. प्राईमवरील ’पुष्पा’ आणि ’दृश्यम २’ या तुफान गाजलेल्या सिनेमाने दाक्षिणात्य चित्रसृष्टीकडे अवघ्या देशाचं लक्ष वेधून घेतलं. सबटाय़टलमुळे भाषेचे अडसर गळून पडले. ओटीटीवर प्रदर्शित होणं म्हणजे कमीपणा वाटणार्‍यांचा गैरसमज दूर झाला. मधल्या काळातल्या उत्तम पण लुप्त झालेल्या सिनेमांना नवे करार होऊन ओटीटीमुळे झळाळी आणि नवा प्रेक्षक मिळाला. विद्या बालनच्या ’शेरनी’ किंवा ’जलसा’ सारख्या सिनेमांना कमी बजेटमध्ये ओटीटीमुळे यशाची चव चाखणं सोपं गेलं.
वेब मालिका हे तर ओटीटीचं खास वैशिष्ट्य. ’सोनी लिव्ह’वरील विक्रम साराभाई व होमी भाभांच्या जीवनावरील ’रॉकेट बॉईज’ ही मालिका. एका पुरस्कार सोहळ्यानंतर अचानक गायब होणार्‍या प्रसिद्ध अभिनेत्रीच्या आयुष्यावर व त्या रहस्यावर बेतलेली माधुरी दीक्षित अभिनीत ’नेटफ्लिक्स’वरची ’द फेम गेम’ ही मालिका, सर्वसामान्य भारतीय जीवनाचे अंतरंग खुसखुशीतपणे उलगडणारी ’सोनी लिव्ह’ वरील ’गुल्लक’ मालिका. अमेझॉन प्राईमवर लोकप्रिय ठरलेली ’गिल्टी माईंड्स’ ही दोन विरुद्ध विचारप्रवाहांच्या वकिलांच्या संघर्षावर आधारित मालिका. याच वाहिनीवरची ग्रामीण राजकीय जीवनपटाचा स्लाईस दर्शवणारी ’पंचायत’ मालिका, ’लंडन फाईल्स’ ही एका खुन्याचा शोध घेणारी अर्जुन रामपाल अभिनीत व्हूटवरील मालिका. व्हीनस आणि सेरेना विल्यम्स या आपल्या गुणी मुलींची टेनिस कारकीर्द घडवणार्‍या जिद्दी वडिलांची कहाणी सांगणारी ’किंग रिचर्ड’ ही ’अहा’ वरची मालिका. किती उदाहरणं द्यावीत! लैंगिक आणि हिंसक दृश्यांचा अतिरेक व शिवराळ भाषा हा सुरुवातीला या कार्यक्रमांचा व सिनेमांचा लसावि होता. जम बसल्यावर त्याचं प्रमाण बरंच कमी झालं आहे. बहुतेक कार्यक्रमांच्या प्रोमोजमध्ये अशा दृश्यांचा अंतर्भाव आजही असला तरीही आर माधवन ची ’डिकपल्ड’, ’पंचायत’ सारख्या नितळ मालिका किंवा ’जय भीम’ सारखे सिनेमे ही इथेच आहेत. मुळात आधुनिक ओटीटीचा आणि टीव्ही, सिनेमा, नाटक वगैरे आजवरच्या मनोरंजन माध्यमांचा बाज पूर्ण वेगळा आहे. ग्राहक खेचण्याचा आकड्यांचा खेळ हा कलाकार किंवा लेखक-दिग्दर्शक कोण यापेक्षा कंटेंटवर (नंतर मार्केटिंगवर) अवलंबून आहे.
बहुतेक ओटीटी प्लॅटफॉर्म एक दोन महिने फुकट सबस्क्रिप्शन देताना दिसतात. त्यानंतर उदा: 'नेटफ्लिक्स'साठी आवडीच्या प्लॅननुसार भारतात ३०० ते ८०० रु., 'हॉटस्टार प्रीमियम'साठी २०० रु. ते ४०० रु. महिन्याला आकारले जातात तर 'अल्ट बालाजी'चे वार्षिक सबस्क्रिप्शन्स ३०० रुपये आहे. याशिवाय कंटेंटनुसार ब्रँड प्रायोजक मिळवून नफा कमावला जातो. शहरी सुशिक्षित ग्राहकवर्गाला आकृष्ट करण्यात यशस्वी ठरलेल्या ओटीटीच्या व्यवसायाला आता भारतातली निमशहरी अवाढव्य बाजारपेठ खुणावू लागली आणि मराठी सारख्या स्थानिक भाषेतले कंटेंट देऊ करणार्‍या प्रादेशिक प्लॅटफॉर्मनी स्पर्धेत उडी घेतली. सुरुवातीला हिंदी-इंग्रजी वेबसिरिजची भ्रष्ट आणि केविलवाणी नक्कल करता करता आता ते स्वबळावर दमदार कंटेंट देऊ करत आहेत. भाडिपा’चा सारंग साठ्ये आणि पॉला मॅग्लेनने निपुण धर्माधिकारीच्या साथीने हिट व्हिडिओजपासून जोरदार सुरुवात करुन आता ’एम एक्स प्लेयर’द्वारे वेबसीरिजच्या जगात मुसंडी मारली आहे. ’प्लॅनेट मराठी’ वरची चर्चेत असलेली ’रानबाजार’ किंवा ’सोनी लिव्ह’ वरच्या धमाल ’पेट पुराण’ चे नावीन्यपूर्ण कंटेंट आणि रंजकता बघता याचा प्रत्यय येतो.
नेटफ्लिक्सवरचा ’डिसायपल’ सारखा संवेदनशील चित्रपट, प्राईमवरचा ’झिम्मा’ सारखा हलकाफुलका चित्रपट केवळ ओटीटीमुळे पार्लेठाण्यापुण्याची वेस ओलांडून लहान गावांपर्यंत सहज पोचू शकले.
ओटीटी उद्योग इतक्या वेगाने वाढत चालला आहे की येत्या तीन वर्षात त्याची उलाढाल ४० अब्ज डॉलरपर्यंत पोहोचण्याचा अंदाज अर्थतज्ज्ञांनी वर्तवला आहे. बोस्टन कन्सल्टन्सीच्या एका अहवालानुसार पुढच्या तीन वर्षांमध्ये फक्त भारतात पाच अब्ज डॉलरचा व्यवसाय होईल. भारतीय बाजारपेठेत सर्वात आधी प्रवेश केलेल्या नेटफ्लिक्सवर दररोज १.७ दशलक्षाहून अधिक भारतीय लॉग इन करतात. भारतात त्याचे एकूण ४७.४ दशलक्ष म्हणजेच युरोपमधल्या एखाद्या देशाच्या लोकसंख्येइतके ग्राहक आहेत. इतर स्पर्धक वाहिन्यांचीही घोडदौड सुरु आहे. ओटीटीवरील कार्यक्रम दोन प्रकारचे असतात. स्वनिर्मित किंवा प्रसारणाचे हक्क विकत घेतलेले कार्यक्रम. दोन्हीसाठी ओटीटीवर साधारणपणे ३ प्रकारची व्यावसायिक प्रारुपे वापरण्यात येतात.
१) AVOD : (Ad-Based Video on Demand)
यात ग्राहकाला व्हिडिओ मोफत बघता येतात. त्यावर जाहिरात दाखवण्यासाठी जाहिरातदार ओटीटी प्लॅटफॉर्मशी करार करतात.
२) SVOD (Subscription Video on Demand)
प्लॅटफॉर्मचे सशुल्क सदस्यत्व घेऊन ग्राहकाला हवे ते कार्यक्रम हवे तेव्हा बघता येतात.
३) TVOD (Transactional Video on Demand)
ग्राहकाला प्रत्येक व्हिडिओ/ डाऊनलोडसाठी स्वतंत्र शुल्क आकारले जाते.
यातील दुसरे म्हणजे वार्षिक सदस्यत्व घेऊन विशिष्ट प्लॅटफॉर्मवरचे हवे ते कार्यक्रम बघण्याची मुभा देणारे प्रारुप सर्वाधिक लोकप्रिय व त्यामुळे प्रचलित आहे. सदस्यत्व टिकवून ठेवले व नवे सदस्य मिळवत राहिले तरच व्यवसायवृद्धी होणार हे सरळ आहे. त्यासाठी हवे आगळेवेगळे नवेकोरे कंटेंट. उलाढालीच्या आकडेवारीवरुन लक्षात येते की आकर्षक कंटेंट निर्माण करु शकणार्‍या सर्जनशील मंडळींना करियरची अनेक दालनं आंतरराष्ट्रीय पातळी पासून प्रादेशिक स्तरापर्यंत ओटीटीमुळे सहज खुली झाली आहेत. बिगबजेट चित्रपटाला मागे टाकेल एवढी कलाकार, कर्मचारी, तांत्रिक एक्सपर्ट्सची फौज यामागे अथक काम करते आहे. कोणती आहेत ही करियर्स!
लेखक :
दमदार कथानक, सशक्त पटकथा, चटपटीत संवाद लिहिणे. अनुवाद करणे. प्रोमोज, दृकश्राव्य जाहिरातींची संहिता लिहिणे. सिनेमा/ शो ची मदार लेखनावर असल्याने हटके लेखकांना खूप मागणी आहे. एक साधे उदाहरण द्यायचे तर ’फ्लॉवर नही फायर है मै’ हा अल्लु अर्जुन म्हणजेच ’पुष्पा’ सिनेमातला संवाद किंवा ’कभी कभी लगता है हम खुद ही भगवान है’- हे नेटफ्लिक्सवरच्या ’सॅक्रेड गेम्स’ मालिकेमध्ये गणेश गायतोंडे म्हणजेच अभिनेता नवाजुद्दिन सिद्दिकीने अंडरप्ले पद्धतीने उच्चारलेले वाक्य. सिनेमा बघून झाला, मालिका संपली तरी प्रेक्षक ते विसरत नाहीत. सबस्क्रिप्शनही थांबवत नाहीत. ही कंटेंटची कमाल आहे. एकेका भागासाठी लेखकांना २५ ते ३०००० डॉलर्स मिळू शकतात.
सादरकर्ते :
हे कंटेंट प्रेक्षकांना स्क्रीनवर खिळवून ठेवतील अशा स्वरुपात सादर करणे म्हणजेच दिग्दर्शन, तंत्रसाहाय्य, कलादिग्दर्शन, निर्मितीसाहाय्य, संगीतसंयोजन. कुवत व अनुभवानुसार ते १० ते २५ दशलक्ष डॉलरपर्यंत प्रति प्रकल्प कमाई करु शकतात. मुख्य कलाकारांना मिळणारे काही लाखांपासून कोट्यवधींचे मानधन हे त्यांच्या लोकप्रियतेवर, नेटवर्कवर व मागील यशस्वी कलाकृतींच्या संख्येवर अवलंबून असते. उदा: अभिषेक बच्चन हा प्रस्थापित सिनेक्षेत्रात फारसा हिट न झालेला अभिनेता ओटीटीवर भरपूर रेटिंग मिळवतो आहे.
पोस्ट-प्रॉडक्शन :
विशेष इफेक्ट्स चा वापर, वेळेच्या चौकटीत तो तो भाग बसेल आणि रोचक वाटेल असे अचूक संकलन करणे
शूटिंग असिस्टंट :
कलाकारांचा कपडेपट, मेकअप, नेपथ्य, शूटिंगच्या वेळा व तारखा सांभाळणे, प्रत्यक्ष शूटिंगमध्ये समन्वय ठेवणे
मिडिया मॅनेजर्स :
सिनेमा /मालिका/ शो तयार होऊ लागताच त्याचे दिलखेचक रंजक प्रोमोज विविध माध्यमांद्वारे अपेक्षित प्रेक्षकवर्गापर्यंत पोचवण्यासाठी आवश्यक असलेले पारंपरिक आणि डिजिटल मार्केटिंग करणे. या माध्यमांद्वारे कार्यक्रमाशी संबंधित स्पर्धा आयोजित करणे, वेगवेगळ्या पद्धतीने त्याबद्दल उत्सुकता निर्माण करण्यासाठी सोशल मिडियाचा वापर करणे
व्यावसायिक सर्जनशील अनालिस्ट्स- प्रेक्षकांचा प्रतिसाद आणि प्रतिक्रियांवर नजर ठेवणे, कोणी किती वेळ काय बघितले ह्याची नोंद घेणे
वेब वाहिनीवरील प्रत्येक कार्यक्रम हा एक मह्त्वाचा कंटेंट आणि एक प्रकारचा डाटा असला तरी या डाटाबद्दल अधिक माहिती पुरवणारा डाटा म्हणजे मेटाडाटा. समजा एखादा सिनेमा या वाहिनीवर उपलब्ध करण्यात आला असेल तर तो प्रदर्शित कधी झाला, कोणत्या भाषेतला आहे, त्यातले कलाकार आणि पडद्यामागील तंत्रज्ञ कोण आहेत त्यांची यादी, सिनेमाचा गोषवारा, त्याचे रेटिंग, सिनेमाशी निगडित घटनांच्या नोंदी, तो कोणत्या वयोगटासाठी आहे, त्यातील आशय कशा स्वरुपाचा आहे ही सगळी माहिती म्हणजे सिनेमाचा मेटाडाटा. तो त्या सिनेमाला/ कलाकृतीला टॅग करणे.
शो-रनर :
ओटीटी प्लॅटफॉर्म आणि कार्यक्रमाचे निर्माते-दिग्दर्शक यांच्यामध्ये दुवा म्हणून काम करणार्‍या शोरनर्सना कार्यक्रमाचे प्रसारण अपेक्षित वेळी कोणतीही तांत्रिक किंवा कंटेंटविषयक अडचण न येता होत आहे ना याकडे लक्ष द्यावे लागते. उदा. द्यायचे तर नेटफ्लिक्स वर गाजलेल्या ’गेम ऑफ थ्रोन्स’ या मालिकेच्या प्रत्येक भागासाठी १ ते ३ लाख डॉलर्स शोरनरला दिले जात. भारतीय वाहिन्यांमध्ये काम करणार्‍या शो-रनरला प्रत्येक भागासाठी ५ ते १० लाख रु. गुणवत्ता व अनुभवाप्रमाणे मिळू शकतात.
शो-कास्टर :
कंटेट कितीही उत्तम असले तरी ते पोचवणारा कलाकार नव्या दमाचा, हटके अभिनय करणारा नसेल तर कार्यक्रमाची चर्चा आणि प्रसिद्धी पुरेशी होत नाही व कार्यक्रम पडतो. त्यामुळे प्रत्येक भूमिकेनुसार योग्य कलाकार निवडणे आणि तो/ती व दिग्दर्शक यांच्यात दुवा म्हणून काम करणे हे शोकास्टरचे काम. कलाकार निवडताना त्यांच्या समाज/समूह माध्यमांवरील चाहत्यांची संख्या, त्यांचे युट्यूबवरील व्हिडिओ, त्यांची वर्तमान प्रतिमा याचा साकल्याने विचार केला जातो. बॉबी देओलसारख्या मागे पडलेल्या अभिनेत्याला ’आश्रम’ सारखी मालिका मिळाली किंवा प्रतीक गांधी सारख्या थिएटर कलाकाराला ’स्कॅम ९२’ मालिका मिळाली ती याच पद्धतीने. पंकज त्रिपाठी सारखे अभिनेते यातून पुढे येऊन मुख्य धारेच्या सिनेमात पहिल्या फळीतील अभिनेते होऊ शकले ते ओटीटीवरील मालिकेतून कमावलेल्या नावामुळे.
याशिवाय
एव्हि (दृकश्राव्य) प्रोड्यूसर, रिटन कम्युनिकेशन मॅनेजर, एच आर मॅनेजर, वेगवेगळे करार बघणारे कायदेतज्ज्ञ, अर्थव्यवस्थापन बघणारी चमू अशी अनेक करियर्स आणि व्यावसायिक संधी ओटीटीने निर्माण केल्या आहेत.
ओटीटी म्हणजे एक प्रकारची मयसभा आहे पण ती उभी करायला शेवटी माणसेच लागतात. ओटीटी म्हणजे माणसांनी माणसांसाठी निर्मिलेली मयसभा. जपून समजून उमजून प्रेक्षक म्हणून पाऊल टाकले तर डोळे दिपवणारी नवलाई अनुभवता येईल, व्यावसायिक म्हणून करियर घडवता येईल. निव्वळ क्रेझ म्हणून घुसलेल्यांना पाय घसरण्याचा धोका आहे. मुक्त कंटेंट हा यूएसपी असलेल्या ओटीटीचे सिनेमाशी विशेषत: कलेशी नेमके कसे नाते असते! टॉलस्टॉयच्या मते कला हा माणसाच्या जीवनातला अविभाज्य घटक असायला हवा, त्याचबरोबर कलाकृतीचे आकलन सहज व्हायला हवे. तर ’पिढ्या बदलल्या तरी कला आणि साहित्यातला आत्मा हरवता कामा नये’ असा आग्रह क्रोचे या इटालियन तत्वज्ञाने धरला होता. त्याने माणसाच्या जगण्याचे न-नैतिक आणि नैतिक असे भाग पाडले आहेत. न-नैतिक कलाप्रकार (जसे पूर्वीचे तमाशा, नौटंकी) केवळ विश्रांतीच्या काळासाठी वापरले जावेत असे अपेक्षित होते. परंतु आता या कलाप्रकाराने ओटीटीवर मक्तेदारी मिळवली आहे. उदा: ’अल्ट बालाजी’ जे टीव्हीवर दाखवू शकत नाही ते ओटीटीव्दारे दाखवण्याचा प्रयत्न करत आहे. दुसर्‍या बाजूला सेन्सॉरशिप नसल्याने आपापल्या सामाजिक आणि राजकीय विचारसरणीला पूरक असा आशय सहजगत्या व्हायरल करणारे मुक्त व्यासपीठ म्हणून वेब सिरिजचा वापर होतो आहे. त्याचबरोबर ’द बिग बँग थिअरी’ सारखे अनोखे विषयही इथेच आपल्या भेटीला येत आहेत. प्रादेशिक सिनेमा आता बंगाली, मराठी किंवा तेलुगू राहिला नाही तो ’भारतीय’ सिनेमा झाला आहे, तो ही इथेच म्हणजे ओटीटीवर.
यातून ’काय निवडायचे’ हे आपण विवेक वापरून ठरवायचे आहे. आपल्याला पैशाच्या मोबदल्यात फक्त ताजा आशय असलेले कोरे करकरीत मनोरंजन हवे आहे की गुणवत्ता व दर्जाही हवा आहे हे ठरावायचे आहे. ओटीटीमुळे अभिरुचीचे सांधे आणि आस्वादकतेचे आयाम वेगाने बदलत आहेत. सिनेमा हाच धर्म असलेल्या भारतात आर्थिक विषमतेमुळे त्याचे पडसाद तुलनेने हळूहळू उमटत असले तरी फोर-जी तंत्रप्रणाली आवाक्यात आल्यापासून पिटातला व बाल्कनीतला प्रेक्षक एका स्तरावर आला आहे. ओटीटीमुळे घडत आणि बदलत असलेला ’डिजीटल इंडिया’ हा एक अर्थपूर्ण संधी आणि त्याचबरोबर समाजशास्त्रज्ञांच्या दृष्टीने एक आव्हान बनून उभा राहिला आहे.
