"मुळचे आपल्या गावाजवळच्या खेड्यातील शेतकरी कुटुंबातून वर आलेले आणि आता राज्याचे मुख्य xxx झालेले xxxसाहेब विदर्भ दौर्‍यावर येत आहेत. ’आपल्या’ महाविद्यालयात त्यांचा भव्य नागरी सत्कार सोहळा आयोजित करावयाचा आहे.तुम्ही या कार्यक्रमाचे सूत्रसंचालन कराल का?" असा मला प्राचार्यांचा फोन आला. ’आपल्या महाविद्यालयात’(जेथे मी मास्टर इन मास कम्युनिकेशन करत होते) या शब्दांमुळे असेल, मी बेसावधपणे होकार दिला. आजवर बर्‍याच कार्यक्रमांचे निवेदन/सूत्रसंचालन केलेअसले ,वक्ता म्हणून कुठे कुठे गेले असले तरी त्यात एक विशिष्ट आणि एकाच प्रकारचा श्रोतृवर्ग असायचा मात्र त्या तुलनेने हा अनुभव केवळ अभुतपूर्व असाच होता.येथे मला व्यक्तीपेक्षा वृतीबद्द्ल सांगायचे असल्याने पदे किंवा नावे महत्वाची नाहीत.तरीही यात व्यक्तींमधे साम्य आढळल्यास तो अजिबात योगायोग समजू नये :-)
कार्यक्रम महाशिवरात्रीला होता.सुटीमुळे गर्दी अपेक्षित होतीच.सत्कार करू इच्छिणार्‍या संस्थांची यादी मला सकाळीच मिळणार होती.प्रत्यक्षात हातात तीन याद्या आल्या. एक सत्कार करू इच्छिणार्‍या संस्थांची, दुसरी साहेबांच्या हस्ते ज्यांचा गुणगौरव करावयाचा त्यांची आणि तिसरी एका संस्थेला कुणाकुणाला ’समाजमित्र’ पुरस्कार द्यायचा होता( अर्थात साहेबांच्या हस्ते) त्यांची. याद्यांची लांबी बरीच होती. पण या तीन याद्यांमुळे उपस्थित मंडळींमधे माजी आमदारांपासून आडगाव बुद्रुकच्या समाजसेवकांपर्यंत किंवा येथील डॉक्टर्स,बार कौन्सिल,कृषीविद्यापीठाच्या डीन्सपासून ’शेलूबाजार पतसंस्थेच्या’ अध्यक्षांपर्यंत किंवा राष्ट्रवादी पक्षापासून ’विदर्भ मुक्ती’ वाल्यांपर्यंत किंवा कशापासून कशाहीपर्यंत म्हणा ना, असे अनेक आकार,प्रकार,विचारांचे लोक एकाच छताखाली असणार होते.खर तर येऊ लागले होते. ’सत्कारमूर्तीं’ सह त्यांचा परिवार, मित्रमंडळी, पत्रकार, सुटीचा टाईमपास म्हणून आलेले, विविध ’साहेबां’ ची माणसे, स्वागतगीत वाली ’टीम’ आणि आयोजक...ज्यात प्राचार्यांपासून ’रांगोळी विभाग’ प्रमुखांपर्यंत अनेक चित्रविचित्र मंडळींचा भरणा होता, असे सगळे आधी पोचले.गेल्यावर मला आणखी असे कळले की रुग्णवाहिकेच्या लोकार्पणापासून, वेबसाईटच्या लोकार्पणापर्यन्त अनेक कार्यक्रम(लगे हाथ) साहेबांच्या हस्ते ’उरकून’ घ्यायचे आहेत. आता मात्र मला भयंकर भविष्याची थोडी थोडी कल्पना येऊ लागली होती.
सुरुवातीला राष्ट्रीय कीर्तनकार xxx गुरुजींचे किर्तन होते.ते त्यांचे त्यांनीच ’टाइमशीर’ सुरू केले. आधी कीर्तन का ते कळले नाही.शिवरात्रीमुळे जरा अध्यात्मिक ’टच’ द्यायचा असेल असे मी गृहीत धरले आणि या सगळ्या ब्रह्मघोटाळ्याला माझ्या परीने सूत्रात ओवायला सुरूवात केली... कागदावर! मधेच एक काका जवळ येउन म्हणाले,"मंचावर त्या xxx ले अजाबात बसवायचे नाही"...आणि काही तरूण येऊन म्हणाले...’xxx’ लिष्ट मधले xxx,xxx,xxx ही नावे कट करा, कामाला आम्ही अन सत्काराला हे, वा रे वा!’ मग एक बाई आल्या, त्यांच्या मुलीला अबॅकस चे राष्ट्रीय पारितोषिक, तिचा सत्कार होत असताना मी तिला ’लाइव्ह’ गणिते घालावी अशी त्या गळ घालू लागल्या. एकूण परिस्थितीचा अंदाज घेउन मी सरळ ऑफिसमधे जाऊन बसले. गुरुजी आता ’तुकडोजी महाराजांच्या’ ग्रामगीतेपर्यंत पोचले होते. ते एम.ए (इंग्रजी) असल्याचे अधूनमधून सांगून ’ग्लोबल’ उदाहरणे देत होते. आता ज्यांना ’कंपलसरी’ होते असा प्राध्यापक वर्ग (आधी ऑफिसमधे येऊन ,साबुदाण्याची खिचडी खाऊन) आणि विद्यार्थी मंडपात येऊ लागले. हा हा म्हणता तीन एकशे माणसे जमली. कीर्तन संपले,वेळ उलटली, तरी कार्यक्रम सुरू करण्याबाबत प्राचार्य मला सूचना करीनात त्यामुळे मी व्यासपीठाजवळची एक खुर्ची पकडून आजूबाजूचे निरिक्षण करत बसले.
मधेच एकदम लाल दिव्याची एखादी गाडी येई आणि धावपळ होई.. पण ते खास लोक आत येउन बसत नव्हते..बाहेरच त्यांचे कोंडाळे करून उभे राहत होते.आयोजकांच्या चेहर्‍यावर नेहमीचे (हॅ हॅ हॅ) भाव होते. मुख्य साहेब काही केल्या येईनात. मग स्वागतगीतासाठी ’तयार होऊन’ आलेल्या एका बाईंनी प्राचार्यांनी सांगितलेल्या (त्यांना) काही सूचना करावयाच्या आहेत असे मला सांगितले.मी प्राचार्यांकडे प्रश्नार्थक पाहताच त्यांनी मला ’सुरू करा’ अशी खूण केली. मी लगेच माईक हाती घेतला.टिपीकल हसून स्वागत वगैरे करून तो पुढील सूचनांसाठी त्या बाईंना दिला आणि काय आश्चर्य ! त्यांनी एकदम ’अच्युतं केशवं कृष्ण दामोदरं’ असे एक भजन म्हणायला सुरूवात केली.त्यांचे साथीदार कोरस देऊ लागले आणि पेटी तबलाही वाजवू लागले. श्रोते बुचकळ्यात पडल्याचे दिसत होते.मी प्राचार्यांना नजरेने शोधू लागले, ते कोठे दिसेनात.भजनाच्या अखेरीस बाईंनी दोन्ही हात उंचावून गजर सुरू केला आणि श्रोत्यांनाही तसे करायचे आवाहन करु लागल्या. काही भिडस्त मंडळींनी लाजत तसे केले, काही वैतागून पाहू लागले, काही 'what nonsense' असे भाव आणून रोखून पाहू लागले. इकडे बाई पेटल्या होत्या.त्या ’परमेश्वराचे नाव घेताना लाजता काय’ असे मधेच ओरडल्या... अखेर त्या थांबल्या. मला वाटले आता त्या सूचना देणार...तर त्यांनी अचानक ’आपले आरोग्य’ या विषयावर बोलायला सुरूवात केली, आता माझा धीर सुटला, तेवढ्यात कुठुनसे प्राचार्य आले व बाईंच्या कानाशी जाउन काही तरी(जोरदार) सूचना केल्या.त्यावर बाई भाषण गुंडाळून खाली उतरल्या.मी माईक सोडून प्राचार्यांना काय प्रकार आहे ते स्पष्ट विचारले, त्यावर साहेबांची (मुंबईहून येणारी) गाडी लेट झाल्यामुळे कार्यक्रम लांबवणे भाग आहे, तुम्ही आता कसही करून सांभाळून घ्या, असे ते म्हणाले आणि पुन्हा गुप्त झाले.मी सरळ माईकवरून हे श्रोत्यांना सांगून सहकार्य करण्याचे आवाहन केले व शांतपणे खुर्चीवर बसले. मधल्या वेळात विविध गुणदर्शन करायला हा काही शालेय कार्यक्रम नव्ह्ता. इकडे त्या बाई मला ’मी होमिओपॅथीची डॉक्टर आहे,वेळ होता म्हणून चार चांगल्या गोष्टी तर सांगितल्या..., ’इ. सांगू लागल्या.
तेवढ्यात फ़राळाच्या डिशेस घेऊन केटरिंग ची मुले आत आली.आणि चला, तेवढीच पंधरा मिनीटांची निश्चिंतीअसे मी मनोमन म्हटले.श्रोत्यांच्या चेहर्‍यावर प्रथमच आनंदी भाव दिसू लागले.या मनोवस्थेचा फ़ायदा घेऊन प्राचार्यांनी मला सांगितले, गाडी आणखी लेट झाली आहे, त्या बाईंना पुन्हा भजनासाठी बोलवा .मी संभ्रमात पडले तोवर बाई स्वतःच तेथे आल्या आणि आता तर अधिकृतरित्या भजने म्हणायला त्यांनी सुरूवात केली. खिचडी आणि बर्फीमुळे वातावरण निवळले होते. पण डिशेस संपताच पुन्हा चुळबूळ सुरू झाली, श्रोत्यांची ’आस्था’ संपली.एव्हाना माजी आमदार, वकील, डॉक्टर व तत्सम उच्चभ्रू गटाने बाहेर जाऊन आपापल्या ’सोर्सेस’ ला फोन लावून परिस्थितीचा अंदाज घ्यायला सुरूवात केली. ग्रामीण मंडळी, विद्यार्थी व काही धार्मिक वृत्तीच्या बायका तेवढ्या मंडपात बसून राहिल्या. माझ्या हालचालींकडे या आतील मंडळींचे बारीक लक्ष असल्याने मला जाणे प्रशस्त वाटेना.माझे निम्मे लक्ष प्राचार्यांकडे होते.ते मात्र गुप्त झाले होते.असा बराच वेळ गेला, एव्हाना बाईंचा ’स्टॉक’ देखील संपला, आता ती मघाची आई मुलीचा गणिताचा डेमो देते की काय याची मला धास्ती वाटू लागली, तेवढ्यात गोंधळ उडाला, एक माजी आमदार आणि काही माणसे येउन थेट मंचावर बसली.प्राचार्यांनी धावत येऊन मला सांगितले की ही ’समाजमित्र’ पुरस्कार प्राप्त मंडळी आहेत.त्यांची मनोगते ऐकायला नंतर लोक थांबणार नाहीत तेव्हा आपण तो कार्यक्रम आत्ताच घेऊया, तुम्ही सुरू करा!!!
मी कागद उलटसुलट करून (’न दिलेल्या’) समाजमित्र पुरस्कार प्राप्त मंडळींना एकेक करून बोलण्यासाठी पाचारण करू लागले.त्यांचे मित्रही मंडपात येउन बसल्याने पुन्हा बरीच गर्दी झाली.
आधी अर्थातच माजी आमदार.... त्यांनी "मुख्य सिनेमाच्याआधी असते तसे हे आमचे भाषण म्हणजे ट्रेलर आहे" असा सलामीलाच विनोद केला, लोक अदबीने हसले. मग फुले,आंबेडकर,महिला,शिक्षणाची गरज,इंग्रजी अशी नेहमीची स्टेशने घेत त्यांची गाडी वेगळ्या विदर्भावर येऊन थांबली.मधेच "आला का हो काही फोन?" असे ते विचारीत आणि "नाही" उत्तर येताच पुढचे स्टेशन घेत. व्यासपीठावर पुढच्या खुर्च्या इतरांनी पट्कावल्याने एक आणखी माजी आमदार रुसून निघून गेले असे कळले.त्यावर ही यांनी विनोद केला.आता दुसरे समाजमित्र ! त्यांनी डफावरची थाप ऐकून धावत येणार्‍या पाडसाची कथा सांगितली,कथेत शेवटी हे हरणाचे पाडस सांगते की या डफाचे कातडे माझ्या आईचे आहे.तर आपण सारे ते पाडस आहोत आणि येणारे साहेब म्हणजे आई, असा त्यांनी दाखला दिला.मग पुढे आणखी अशाच अगम्य कथा सांगून ते खाली बसले.आता माझे त्राण संपू लागले होते.श्रोत्यांना तर मी eye contact न करताच पुढचे नाव सांगू लागले.ही सगळी पुरस्कार प्राप्त मंडळी डॉक्टर, शिक्षणसंस्थेचे अध्यक्ष, कुठल्याशा कमिटीचे मुख्य अशी होती... दरम्यान एकाची बिरबल बादशहा ची कथा सुरू असताना( आता मी नीट ऐकत नव्हते..आम्ही श्रोते प्रजा, हे वक्ते बिरबल आणि ’येणारे साहेब’ बादशहा असावेत...) एक जण चहा पिऊन आले आणि त्यांचे नाव मी घोषित करताच त्यांनी पुन्हा ’हरिण पाडस’ कथा सुरू केली. मा.आमदारांनी(माजी, माननीय नव्हे) ’ही झाली झाली’ असे त्यांना ओरडून सांगितले.मग या समाजमित्राने शांतपणे ’शेतकरी व काळी आई’ विषयावर एक गीत गायला सुरूवात केली. ’साहेब’ येइपर्यंत वेळ काढायचा असल्याने वेळेचे बंधन नव्हतेच.खर तर कशाचेच बंधन नव्हते.
असे एकेक भाषण सुरू असताना मला माझ्या सहाध्यायींनी (हे एका तंत्रनिकेतनात प्राध्यापक.)साहेबांचा परिचय वाचायला दिला.मला अभिनयाचे अंग आहे त्यानुसार लिहिलाय असे ते म्हणाले.. मी परिचय वाचत असताना मला फ़क्त भोवळ यायची बाकी होती.त्यात ’ब्रह्मांडात पृथ्वीरुपी कमळ उमलले असून सुवर्णभ्रमर गुंजारव करीत होता.’ मी सुवर्णभ्रमर कोण असे विचारताच त्यांनी ’मूढ स्त्रिये’ असा कटाक्ष टाकून मला समजावून सांगितले की सुवर्णभ्रमर म्हणजे सूर्य.(मी मनात... सूर्य कसा पृथ्वीभोवती फिरेल?...जाउदे) मग पुढे या कमळावर जीवनरुपी दवबिंदू पडला होता आणि तो म्हणजे...अर्थात ’साहेब’! नंतर नेहमीप्रमाणे या साहेबांच्या संसारवेलीवर दोन गुलाब(?)पुष्पे उमलली (व ती ही पुढे IAS झाली) वगैरे वगैरे.मी त्यांना सूचना केली की हे तुम्ही छानच(!) लिहिले आहे पण कदाचित वेळेअभावी हे शॉर्ट करावे लागेल.यावर त्यांनी चक्क दुर्लक्ष केले.आता समाजमित्रांचाही धीर सुटत चालला होता. मा. आमदारांना तर साहेबांना आणखी एका कार्यक्रमाला घेऊन जायचे असल्याने ते अधिकच अस्वस्थ झाले होते.प्राचार्य तर केवळ मोबाईलला चिकटून होते व अधूनमधून माझ्याकडे ’करूण’ कटाक्ष टाकत होते.वस्तुतः साहेब पोचले व या आधीच्या कार्यक्रमाला गेले,तेथून सरळ जेवायला गेले...अशी आतील बातमी एकदाची प्राचार्यांनी उपस्थितांना सांगून टाकली. सत्तावीसपैकी पंधरा एक संस्थांचे प्रतिनीधी एव्हाना निघू लागले होते. डॉक्टर्स सकाळची OPD गेली म्हणून वैतागले होते,विद्यार्थी बाहेर जाऊन खेळू लागले होते,ज्यांचा गुणगौरव व्हायचा होता ते हवालदिल झाले होते,समाजमित्रांचे मित्र ये जा करत होते, व मी त्या बेसावध क्षणाला दोष देत बसले होते जेव्हा मी या सूत्रसंचालनाला होकार दिला.घरी फोन करून परिस्थितीची कल्पना दिली कारण मी दोन तासात येतेच म्हणून सांगून आले होते. तीनशे लोकांची बसायची व्यवस्था, नाश्ता,मंडप, ध्वनीव्यवस्था, आमंत्रित,.... सगळा खर्च,मेहनत वाया घालवायची आणि मुख्य म्हणजे या कार्यक्रमातून मिळणार असलेल्या गुडविलला(?) मुकायची आयोजकांची तयारी नव्ह्ती.काहींना या सत्कारातून सरकारदरबारी वर्णी लावायची असावी,कुणाला बदली,कुणाला कंत्राट,कुणाला ’पेप्रात’ छापून येण्याचे आकर्षण,कुणाला संस्थाचालकांनी येथे येणे अनिवार्य केले म्हणून,कुणाला त्यांच्या साहेबांबरोबर यावेच लागल्याने,निरुपाय होऊनही दीड एकशे मंडळी टिकून होती.माईक फ़ेकून निघून जावे असेही मनात आले,पण प्राचार्यांची स्थिती अधिकच बिकट झाली असती. तेवढ्यात साहेब दहा मिनीटात पोचत असल्याचा फोन आला...
लाल दिव्याच्या गाड्या ब्रेकचा आवाज करत एकामागोमाग येऊन थांबल्या. ’साहेब’ ,जिल्हाधिकारी, मनपा आयुक्त असा ताफा उतरला. ही इतर माणसे येणार असल्याची कोणतीही पूर्वसूचना आम्हाला नव्हती उलट साहेबांची बायको,त्यांचा भाऊ आणि भावाची बायको असे येणार होते...असो. पण ’ताईंचा ’ साडी चोळी देऊन सत्कार करण्यासाठी तिष्ठत बसलेल्या काही बायका आता स्टेजवर जाता येणार नाही म्हणून कोलाहल करू लागल्या. त्यातच साहेबांच्या आगमनाने उत्तेजित झालेल्या परिचयफेम सरांनी माईक हातात घेउन ’स्वागत स्वागत स्वागत’ अशी आरोळी ठोकली.आणि काळी पाच मधे स्वागतगीत सुरू झाले. भजनक्वीन आता अगदी उत्साहाने गात होत्या, त्यातच ताशांचे आवाज आणि मधेच तुतारी फुंकल्याचे आवाज सामील झाल्याने कुणालाच कुणाचे काही कळेना. व्यासपीठावर बसलेले ’समाजमित्र’ आपल्या खुर्च्या सोडेनात आणि आलेली मंडळी मोजता ती सगळी वर कशी मावणार हे मला कळेना. बाहेर रुग्णवाहिकेचा व ऑफीसमधे वेबसाईटचा लोकार्पण सोहळा उरकून साहेब एकदाचे मंडपात दाखल झाले.या सगळ्याचे समालोचन मी क्रिकेट सामन्याच्या वेगाने करत होतेच.साहेब आणि मंडळी मंचावर चढली, मी अनावश्यक वाक्ये गाळून दीपप्रज्वलन, प्रास्तविकवाले काका... आटोपले.प्रास्तविकात ’वर्‍हाड आणि सोन्याची कुर्‍हाड’ अशी काही ’चमकदार’ वाक्ये त्यांनी पेरली होती. ते ऐकून माजी आमदार मला, ’म्याड्म जरा फ़ाष्ट’ असे सांगून गेले. परिचयाची वेळ आली....आणि सुवर्णभ्रमर गुंजारव करु लागलाच... नंतर त्याच सरांनी नाटकी शैलीत मानपत्राचे वाचन केले..त्यात ते एक दोनदा ’वर्‍हाड च्या या सुपूत्राला’ असे दिलीपकुमारच्या ’अरे कोई है!’ टोनींगमधे ओरडले. त्यातच एका माणसाने मंचावर उडी मारून साहेबांचे पाय धरले व तो गयावया करून काही सांगू लागला.त्याला बाजुस सारायला इतके लोक वर चढले की नक्की कोणी कोणाला उतरवायचे आहे हे कळेनासे झाले.
मी चिकाटीने सत्काराच्या कार्यक्रमाला सुरूवात केली...आणि वेगात एकामागे एक संस्थांची नावे घेऊन टाकली. माणसे सत्काराला वर चढली की ताशा वाजु लागे. मंचावरील गर्दीमुळे माझ्या हातातील कागदांवर अंधार येत होता ,त्या्मुळे मी एका डीनला भलत्याच मंडळासह आमंत्रित केले,ते थक्क अवस्थेतच वर येऊन हार घालून गेले...८/१० फोटोग्राफर्स या शिवाय विविध सूचना देत होते आणि नाव देउनही आमच्या संस्थेला का वगळले म्हणून एक जण मंचावर येऊनच प्राचार्यांशी भांडू लागला.एका संस्थेचे पदाधिकारी ’आमची शाल घालायचीच राहिली,प्लीज पुन्हा आमचे नाव घोषित करा’ असे मला म्हणत होते.त्यांना मी सांगितले की आता वेळ नाही, गर्दीत चढून शाल घालून टाका. यावर ते म्हणाले ’तसे नाही मॅडम, प्रोटोकॉल असतो’.शेकडो मानवी तास वाया घालवणार्‍या, गाडी लेट होणे हे हातात नसले तरी प्रसंगाचे,वेळेचे नियोजन करू न शकणार्‍या वा करू न इच्छिणार्‍या, मोबाईल व इंटरनेट च्या जमान्यात संपर्क करू न शकणार्‍या ग्रेट साहेबांसाठी, केवळ सर्वोच्च शासकीय पदावर आहेत म्हणून कुठलाही प्रोटोकॉल पाळण्यात काय अर्थ होता ते मला कळेना. माझ्याकडून मात्र मी आदरणीय,माननीय या विशेषणांना फाटा दिला.
याच गदारोळात आता गुणगौरव सुरू झाला. अबॅकस,बॉक्सिंग पासून ऍनिमेशनमधे प्राविण्य मिळवणारे.. !आता जिल्हाधिकारी(द.भारतीय, ते तर भाषा आणि त्यातून हे ’वर्‍हाड आणि सोन्याची कुर्‍हाड’ समजत नसल्याने ’निर्लेप’ चेहर्‍याने बसून फक्त घड्याळ पाहत होते)ते देखील वेळेबाबत विनंती करू लागल्याने, ही यादीही वेगात वाचावी लागली.बॉक्सिंग च्या घोषणेला अबॅकसवाली किड्किडीत मुलगी असे घोळ....कुणाचे पालक कुणाशेजारी...आणि शेवटी समाजमित्र!...उरले सुरले...बाकीचे आधीच आपापल्या ’समाजात’ निघून गेले होते.
शेवट्चा श्वास घेऊन मी साहेबांना भाषणासाठी आमंत्रित केले, चित्रपट संपत आला की आपल्याकडे क्लायमॅक्स जसा लोक एक्झीट कडे तोंड करून उभे राहून पाह्तात ,तसे लोक आता उठूनच उभे रहिल्याने त्यांनीही वेगात भाषण केले.....’आज आपल्या समाजासमोर अनेक प्रश्न आहेत...’या वाक्याने सुरू करूनही पुढे मात्र पटापट आटॊपले. शिक्षण हा शब्द त्यांनी वीसेक वेळा वापरला असावा.
शेवटी,आभार ज्यांनी मानावयाचे (त्या गुरूजींनी " माझ्या नावाआधी ’सेवानिवृत्त उपशिक्षणाधिकारी’ असे सांगा बर का" ...असे मला दहादा बजावले होते...) त्यांच्या आभारप्रदर्शनाला मात्र कोणी सुद्धा थांबले नाही.....ते स्वतः देखील!
