महाराष्ट्र टाईम्स मधील ’सगुण निर्गुण’ या सदरात २५ जानेवारी २०१४ रोजी प्रसिद्ध झालेला लेख
जगातला प्रत्येक जीव एकमेकाशी एका अदृश्य धाग्याने जोडला गेला आहे असं अध्यात्म सांगतं. आपण आज कुणाला काही दिले तर हे सूत्र पुढे जात राहते आणि एक दिवस ते आपल्याकडे परत येते. उर्जेची रूपे फक्त बदलतात तसेच काहीसे हे आहे. आपण धन, कृती किंवा ज्ञानरूपाने कुणाला काही देत असू तर ते आनंद किंवा समाधान अशा रूपात आपल्याकडे परत येते. म्हणूनच 'घर से मस्जिद है बहोत दूर... चलो कुछ यू कर ले, किसी रोते हुए बच्चे को हसाया जाए...'
दुसऱ्याच्या आनंदाचा विचार करणे म्हणजेच परमार्थ. यातून खरं तर आपण स्वत:लाच मदत करत असतो. त्यासाठी मनात स्वच्छ दातृत्वभाव हवा. मात्र आपला परमार्थाचा स्वार्थ साधण्याच्या नादात आपण याचकवृत्तीला खतपाणी तर घालत नाही ना, याचा विचार करायला हवा. वस्तुनिष्ठावादाची कट्टर पुरस्कर्ती, लेखिका ऍन रँड म्हणते, 'गरज हा लायकीचा पर्याय बनला तर समाजातली कार्यक्षमता संपून जाईल, शिवाय सर्वात गरजू, दुर्बल कोण हे सिद्ध करायची चढाओढ लागेल.' दान हे नेहमीच सत्पात्री असायला हवे.
स्वहिताचा म्हणजेच स्वार्थाचा विचार म्हणजे पाप आणि परमार्थाचा विचार म्हणजेच पुण्य हे आपल्यावर बिंबवले गेले आहे. त्यागाच्या चमत्कारिक कल्पनांनी भारावून, श्रीमंत होणे हे पाप मानले जाऊ लागले आहे. दुसऱ्याला आर्थिक मदत करायची असेल तर आधी स्वत: संपत्ती निर्माण करायला नको का? त्यासाठी स्वतंत्र विचार, कृती आणि बुद्धीची गरज असते. अशा अर्थाने स्वहित जपणाऱ्या वृत्तीच्या व्यक्तीला स्वार्थी कसे म्हणता येईल? एखादी निस्संग व्यक्ती मोक्ष मिळावा अशी अभिलाषा करत असेल, तर तोही एक प्रकारचा स्वार्थच ना! केवळ देत राहणे म्हणजे परमार्थ नव्हे, तर आपले काम व्यवस्थित करणे हादेखील परमार्थच.
फुटक्या वस्तू अनाथालयाला देऊ करणारे किंवा काळ्या धनातील काही भाग देवस्थानाला देणगी देऊन मनातली टोचणी कमी करू पाहणारे परमार्थ साधत नसून, त्याचा केवळ आव आणतात. अशा भोंदूंना तुकाराम महाराज सांगतात,
स्वार्थ परमार्थ संपादिले दोन्ही। एकही निदानीं नव्हे त्यासी।
दोहों पेंवांवरी ठेवूं जातां हात। होय अपघात शरीराचा॥
जपानी लोक तलवार, रत्न आणि आरसा यांना मानतात. तलवार हे शारीरिक शक्तीचं, रत्न हे पैशाचं आणि आरसा हे स्वत:बद्दलच्या ज्ञानाचं प्रतीक आहे. परमार्थासाठी शक्ती, धन आणि वृत्ती एकत्र आले तर उत्तमच. धनवृद्धी करण्याचा आपला मार्ग योग्य आहे की नाही हे आरसा सांगू शकेल. अशी धनवृद्धी समाजाला उपकारक असते आणि त्यातून नकळत परमार्थ साधला जातो. इतर मार्गांनीही परमार्थ साधणे शक्य आहे. गुरूद्वारांमध्ये 'कारसेवा' आचरली जाते. तिथला कचरा झाडणारी व्यक्ती अगदी करोडपती असू शकते किंवा अतिशय गरीब. तिथे प्रत्येकजण 'दाता' होण्याचे समाधान मिळवू शकतो. तेव्हा या जपानी आरशालाच विचारू या, आपण सच्चा स्वार्थ जपतो आहोत की ढोंगी परमार्थ जपून स्वत:लाच फसवतो आहोत?
