’ब्लॉग ’ती’ चा’ - वेगळ्या जागेवरून पाहताना

पूर्वी किंवा अगदी आतापर्यंत मराठी साहित्य रसिकांचे-वाचकांचे ढोबळ गट करायचे झाले तर ते ’पुलंचं लेखन आवडणारे आणि न आवडणारे’ असे करता येत. आज मराठी इ-वाचकांमध्ये असे गट करायचे झाले तर ते ’कविता महाजन यांचं लेखन आवडणारे आणि न आवडणारे’ असे होऊ शकतात. वाचनाच्या एका टप्प्यावर ’कोसला’ कंपलसरी वाचले जाते तसे ’ब्र’ किंवा ’भिन्न’ या कविता महाजनांच्या कादंबर्‍यांबाबत म्हणता येईल. 

गोळीबंद शब्दयोजना, अस्वीकार्य गोष्टींना- दडपणांना चिरून टाकणारी धारदार भाषा आणि भारतीय स्त्रीजीवनाचा सखोल अभ्यास ही त्यांच्या लेखनाची वैशिष्ट्यं. त्या म्हणतात "मराठी स्त्री-साहित्यात काही विषयांवर बायका लिहीतच नाहीत, काहींवर धूसर लिहितात. लोकसाहित्यात कुणा एका बार्इचं नाव येण्याचं कारण नसतं. त्यामुळे तिथं मात्र मोकळेपणानं अनुभवांची, विचारांची मांडणी झालेली दिसते." आज हे करु धजावणार्‍या मोजक्या लेखिकांमध्ये त्या आहेत. समाजाची पुरुषप्रधान मानसिकता अधोरेखित करताना अनेकदा त्यांचं नकारात्मकतेकडे झुकणारं, स्त्रीच्या लैंगिक जाणीवा थेटपणे, बोल्ड पद्धतीने मांडणारं लेखन, त्यातला गूढभाव हे सारं शहारे आणतं, कधी एकांगी वाटतं. त्याच वेळेस त्यांचं इतर लेखन माणसातल्या विकृती बरोबरच प्रकृती आणि संस्कृतीबद्दलही सांगत असतं, वाचकांवर शब्दांचं गारुड करत असतं. कधी त्यात ’कुहू’ सारखे काळाच्या पुढे जाणारे तर कधी ’समुद्रच आहे एक विशाल जाळं’या दीर्घकवितेसारखे प्रयोग होतात. ’मी स्त्रीवादाचा टप्पा केव्हाच ओलांडून पुढे गेले आहे’ हे त्यांनी स्पष्ट करुनही त्यांच्यावरचा ’बंडखोर स्त्रीवादी लेखिका’ हा शिक्का मात्र तसाच आहे.

दुसर्‍या बाजूला त्यांच्या सातत्यपूर्ण, दर्जेदार इ-लेखनाकडे बहुसंख्य इ-वाचकवर्ग आकृष्ट होतो आहे. सोशल मिडीयावर व्यक्त होणं असो वा ब्लॉगिंग, दोन्ही लेखनप्रकार तंत्रमैत्रीमुळे आणि ताकदीने हाताळणार्‍या मराठीतल्या त्या मह्त्वाच्या लेखिका आहेत. ’पांडित्य आणि काठिण्य या दोन्ही गोष्टी कायम एकमेकांशी जोडून ठेवण्याची गरज नाही’ असं म्हणत त्या सोप्या पद्धतीने लिहितात. ’चालू वर्तमानकाळ’ हा सभोवताली घडणार्‍या घटनांचे परखड विश्लेषण करणारा त्यांचा ब्लॉग http://abpmajha.abplive.in/blog  गाजतो आहे. फेकन्यूज, 'न्यूड' चित्रपट, समाजाची दांभिकता, बाल लैंगिक अत्याचार अशा विषयांची त्यातली त्यांची प्रखर मांडणी सुन्न करून जाते. "जग तुझ्या बापाचं आहे की माझ्या बापाचं, हा मुद्दा फारच घिसापीटा झाला. ते माझ्या आईचं किंवा तुझ्या आईचंही असू शकतं… असतं अनेकदा… हे कधी कळणार रे?" असा परखड सवाल करणार्‍या कविता महाजन, त्यांच्यावरच्या शिक्क्यापलिकडे जाऊन समजून घ्यायच्या असतील तर मात्र त्यांच्या आणखी २ ब्लॉग्ज बद्दल बोलायला हवं. एखादा कातळ फोडावा आणि त्याखाली झुळझुळ वाहणारं पाणी आढळावं तसं हे ब्लॉग्ज वाचताना वाटतं.

त्यापैकी एक आहे, लाखाहून अधिक हिट्स असलेला https://kavitamahajan.wordpress.com  यामागची भूमिका त्यांच्याच शब्दात सांगायची तर "माझ्यात कधी आत्मचरित्र लिहिण्याचं बळ येईल असं मला वाटत नाही; पण आता हे अशा अनुभवांचे काही तुकडे लिहून काढावेत असं मात्र वाटतं आहे. हे सारे व्यक्तिगतच आहेत असं नाही, त्यांना सामाजिक संदर्भ आहेत". 
या ब्लॉगवर काय नाही, कथा, ललितलेखन, वाचकाला नि:शब्द करणार्‍या विविध भाषेतल्या भारतीय लेखिकांच्या पुस्तकांबद्दलचं मनोगत आणि खुसखुशीत भाषेतली बदलापूरची बखरही. त्या स्वत: चित्रकार असल्याने केलेलं चित्रकलेबाबतचं साक्षेपी लेखन आहे. प्रभावीपणे अनुवाद केलेल्या बहुतेक कविता अर्थातच त्यांच्या राजकीय भूमिकेला अनुकूल आहेत. वृत्तपत्रीय धोरणांच्या बंधनांच्या पलीकडे जाण्य़ाची इथे मुभा असतेच. यातला ’स-अवकाश लेखन’ हा विभाग तर प्रत्येक नव्या लेखकाने, नवकवीने आणि ’मी ना हल्ली फेसबुकवर लिहिते/लिहितो’ गटातल्या मंडळींनीं आवर्जून वाचावा असा. ब्लॉगवरचं मृत्युविषयक चिंतन, मुक्तचिंतन वाचताना त्यामागचं जीवनशोधाचं प्रयोजन उलगडत जातं. इथल्याच एका अंतर्मुख करणार्‍या कवितेत त्या लिहितात,

नाटक संपलंय..
पडदा टाक... मी खुणावलं
तर त्या जख्ख हातांना
खेचता येत नव्हता.. पडद्याचा दोर
मग भूमिका टाकून.. मी गेले
त्याला हात द्यायला..

त्यांचा तिसरा (सचित्र) ब्लॉग म्हणजे ’एबीपी माझा’ वरचाच ’घुमक्कडी’. गोष्टीवेल्हाळ कविता महाजन याच्या प्रस्तावनेत म्हणतात, "न आखलेले, परतीचं तिकीट न काढता केलेले प्रवास मला फार आवडतात. अनावश्यक माहिती मेंदूत भरून त्याला बधिर करून ठेवलं जातंय. त्या भंगारातून वाट काढत, गोष्टींचे थांबे घेत. अनुभवलेल्या, ऐकलेल्या, वाचलेल्या, सुचलेल्या गोष्टींचा हा प्रवास. " या ब्लॉगवरच्या ’वेगळ्या जागेवरून पाहताना’ या लेखात ’फाईंडिंग निमो’ या चित्रपटाचा उल्लेख आहे. त्यात दोन कॅमेरा अँगल आहेत. एक -मोठ्या समुद्रात पळून गेलेल्या निमो नावाच्या माशाच्या पिल्लाकडे पाहणारा आणि दुसरा ,निमो जेव्हा जाळ्य़ात पकडला जाऊन एका अ‍ॅक्वेरियम मध्ये बंदिस्त होतो तेव्हा निमोच्या नजरेतून काचेबाहेरच्या जगाकडे म्हणजे आपल्याकडे पाहणारा. सर्वसामान्य नजरेला न जाणवणारे अनेक विरोधाभास, अनेक भोंगळ व्याख्या याला छेद देणारी कविता महाजन यांची भाषा, त्यांचं द्र्ष्टेपण, त्यांची साहित्यिक समज वाचकाला जगाकडे आणि जगाच्या नजरेतून स्वत:कडे पाहण्य़ाची एक नवी दृष्टी देतात.

कविता महाजन यांची कन्या दिशा महाजन नव्या पिढीची ब्लॉगर आहे. तिचा https://dishascaravan.wordpress.com 

 हा ब्लॉग वाचताना पुन्हा मला ’निमो’ आठवला. दिशाला दिसणारं जग आणि तिच्या आईला दिसणारं जग, त्या ’वेगळ्या जागेवरुन’ जगाकडे पाहत असल्याने भिन्न आहेत, त्यांचे विषय, भाषा भिन्न आहेत. दिशाच्या अनुभवांचा पोतही वेगळा आहे. सकस ब्लॉगलेखन एकाच वेळी करणारी अशी मायलेकींची जोडी दुर्मिळ आहे. आजच्या मध्यमवर्गीय शहरी तरुणाईचं दर्शन दिशाच्या ब्लॉगमधून घडतं. साहजिक तिच्या शब्दांमध्ये चैतन्य आणि ताजेपणा आहे. पर्यटन आणि माध्यम या विषयातलं तिचं शिक्षण लक्षात घेता ब्लॉगचं नाव चपखल आहे. आईच्या लेखिका म्हणून असलेल्या स्थानाचं कोणतही दडपण तिच्या लेखनावर दिसत नाही. ब्लॉगच्या केंद्रस्थानी पर्यटन, मनोरंजन माध्यमं आणि आजची जीवनशैली आहे. तुरळक लेख मराठीत आणि बहुतेक लेख इंग्लीश मध्ये आहेत.

नोकरीसाठी मुंबईला गेलेल्या आजच्या तरुणीमधले अंतस्थ बदल टिपणारी डायरी ’मृगजळ’ तसच ’मृत्युपत्र’ हे यातले विभाग फारशी पकड घेत नाहीत. पुस्तक परिक्षण विभागात द्रौपदीचं वेगळं रुप दाखवणार्‍या ’द पॅलेस ऑफ इल्यूजन्स’ या पुस्तकाचा दिशाने अतिशय नेटका परिचय करुन दिला आहे. सिडने शेल्ड्न च्या कादंबरीतल्या कथानकाऐवजीपेक्षा ती त्यातले उत्कट प्रणयप्रसंग आणि नेटवर सहज उपलब्ध असलेलं बीभत्स पॉर्न यातला नेमका फरक धीटपणे सांगते. केवळ त्यामुळेच शेल्डन गेली ४ दशकं वाचकांच्या मनावर राज्य करत असल्याचा तिचा निष्कर्ष मात्र पटत नाही. तिचे पर्यटन आणि विशेषत: मनोरंजन-माध्यम विभागातले लेख अतिशय वाचनीय आहेत. ’फ्रेंड्स’ या गाजलेल्या मालिकेवरचे लेख असो वा चित्रपट परिक्षण, ती समीक्षकाच्या पुस्तकी शब्दात नव्हे तर सर्वसामान्य प्रेक्षकाच्या भूमिकेतून सहजपणे लिहिते. जर या देशावरचा आणि इथल्या व्यवस्थेवरचा तुमचा विश्वास डळमळीत झाला असेल तर ’अ बिलियन कलर स्टोरी’ सिनेमा तुम्ही पाहायलाच हवा, असं ती त्यावरच्या पोस्ट मध्ये नमूद करते तेव्हा त्याचे लेखक-दिग्दर्शक पद्मकुमार नरसिंहमुर्ती सुद्धा तिच्या रिव्ह्यूला दाद देतात.

’फ्रॉम गीत टू शायरा’..हा तिचा लेख अप्रतिम. १४ व्या वर्षी ’जब वी मेट’ मधील दिलखुलास, पारदर्शक वृत्तीची, बिनधास्त निर्णय घेणारी कलरफुल गीत ही तिची रोल मॉडेल, लवकरच तिला कळून चुकतं की गीतचं मनस्वीपण समजून घेणारा आदित्य फक्त पडद्यावरच असतो. आज ९ वर्षांनंतर तिची रोल मॉडेल आहे ’बेफिक्रे’ मधली शायरा ..वडिलांच्या रेस्तरॉं मध्ये काम करण्यात कमीपणा न मानणारी, पुढॆ पॅरिस मध्ये अपार्ट्मेंट घेणं परवडेल इतका उत्तम जॉब धडाडीने मिळवणारी, निराशेच्या क्षणी खचून न जाणारी, स्पष्टवक्ती, बोल्ड पण मित्र आणि प्रियकर यातला फरक परिपक्वतेने समजून घेणारी. ’गीत चूक होती असं नव्हे पण ती माझा इतिहास आहे तर शायरा माझं वर्तमान’ असं म्हणणार्‍या दिशाच्या, स्वत:च स्वत:चे रोलमॉडेल बनण्याच्या प्रवासाला तिचा ब्लॉग साक्ष असेल. मायलेकींच्या ब्लॉगकडे पाहण्य़ाच्या दृष्टीकोनाबाबत साम्य शोधायचं तर कविता महाजन यांच्याच एका कवितेततल्या ओळी इथे लागू होतील...

सगळया जगापासून तुटून
स्वत:च्या नाळेशी जोडली जाते मी इथं !